-
پروبیوتیک ها
مقدمه :
فرآوردههاى پروبيوتيکى حاوى باکترىهاى مفيدى هستند که پس از مصرف در روده ساکن مىشوند و اثرات مفيدى در سلامتى انسان برجاى مىگذارند.
اصطلاح پروبيوتيک(probiotic) که ريشه لاتين دارد، به معنى "براى زندگى" است و سازمان جهانى بهداشت، اين اصطلاح را به "ارگانيسمهاى زندهاى" اطلاق مىکند که در صورت
مصرف به ميزان لازم، اثرات "سلامتزايى" موثرى براى ميزبان خود دارند.
اين سه اصطلاح را دريابيد:
ارگانيسم، زنده و سلامتزايي.
پروبيوتيک، بهعنوان صفت مواد غذايى حاوى اين باکترىها هم بهکار مىرود.
درواقع پروبيوتيکها به دو صورت مصرف مىشوند: به صورت مکملهاى غذايى به شکل پودر، شربت يا قرص مواد غذايى غنى شده با پروبيوتيکها. مثلا اگر در توليد هرگونه فرآورده
لبنى تخميرى همچون ماست، از باکترىهاى پروبيوتيکى استفاده شود، محصول حاصل را پروبيوتيک مىنامند.
تاریخ پروبیوتیک
پیشینه استفاده از پروبیوتیک ها به زمانی برمی گردد که یک پزشک روسی به نام "متچنیکف" در سال ۱۹۰۷ میلادی، فهمید که خوردن یک نوع ماست تخمیر شده از شیر، سبب
طول عمر و حفظ سلامت روستاییان بلغاری شده است.
بیشترین تحقیقات در ایران روی ماست انجام شده و پژوهشگران موفق شده اند با افزودن برخی مکمل های لبنی، ویژگی های نامطلوب ماست پروبیوتیکی را بهبود بخشند.
شناسنامه پروبیوتیک
لاکتوباسیل ها، معروف ترین باکتری های مورد استفاده در لبنیات تخمیری هستند. این باکتری ها قادر به تبدیل قندها (شامل لاکتوز) و سایر کربوهیدرات ها به اسید لاکتیک
هستندو طعم ترش لبنیات تخمیر شده نظیر ماست هم به همین خاطر است. هم چنین اسید لاکتیک به عنوان یک نگهدارنده از فاسد شدن فرآورده های لبنی جلوگیری می کند.
پروبیوتیک های رایج، شامل گونه های مختلف باکتری های بیفید، باکتریوم، لاکتوباسیلوس و همچنین بعضی گونه های مخمر هستند.
چندين و چند سال است که معلوم شده فقدان باکترىها در روده به سلامت آسيب مىرساند؛ مثلا حيوانات آزمايشگاهى که در شرايط بدون باکترى و استريل رشد پيدا مىکنند،
اکثرا سيستم ايمنى تکامل نيافته و رودههاى آسيب پذير دارند.
همين مساله مىتواند براى نوزاد انسان هم مصداق داشته باشد و نوزاد را نسبت به ابتلا به انواع آلرژىها و عفونتهاى تهديدکننده زندگى مستعد کند. حتى معلوم شده يکى از
بيمارىهايى که پروبيوتيکها با آن مقابله مىکنند، اگزما در نوزادان است.
محققان فنلاندى، پروبيوتيک لاکتوباسيلوس را براى مادران حامله و نوزادان متولد شده که احتمال ابتلا به حساسيت داشتند، به مدت شش ماه، تجويز کردند. هنگامى که بچهها دو
ساله شده بودند، پروبيوتيک، احتمال بروز اگزما را تا نصف کاهش داده بود.
درواقع مىشود گفت پروبيوتيکها، سيستم ايمنى بدن را تمرين مىدهند تا در برابر باکترىهاى بيمارىزا هم از خودش واکنش خوبى نشان دهد.
اما ديگر چه کارهايى بلدند؟ به نظر مىرسد پروبيوتيکها قادرند جذب مواد آلرژىزاى لبنيات را از طريق رودهها کاهش دهند وخود مواد آلرژى زا را هم در روده از بين ببرند.
پروبيوتيکها علاوه بر اين قادرند عفونت باکتريايى واژن را که يکى از علل سقط زودهنگام است، از بين ببرند. عفونت باکتريايى واژن که اغلب بدون علامت است يا با عفونت قارچى
اشتباه مىشود، مىتواند غشاى اطراف جنين را تخريب کند و باعث زايمان زودرس شود.
يک نکته جالب ديگر: مردم ژاپن عادت به مصرف نوشيدنى به نام "ياکولت" دارند که نوعى ماده پروبيوتيک است و معلوم شده علت پايين بودن شيوع عفونت مثانه در اين کشور،
مصرف همين نوشيدنى است.
نقش پروبيوتيک:
روده انسان حاوي انواع بسياري از باكتري ها (مفيد_مضر وخنثي) است. كه بايد توازن باكتريهاي روده در بدن انسان برقرارباشد در غير اين صورت علاوه بر مختل شدن وظايف فلور
روده باعث آكنه ، آلرژي غذايي ، خستگي مفرط، افسردگي، سردرد و ... مي شود .،البته لازم به ذكر است كه در افراد سالم باكتري هاي مفيد غالب هستند .
باكتري هاي مفيد در توليد تركيبات مورد نياز بدن مانند ويتامين ها و اسيدها ي آلي نقش موثري به عهده دارند. در مقابل ، باكتري هاي مضر تركيبات سمي و سرطان زا توليد مي
كنند.بنابراين اگر باكتري هاي مضر در روده غالب بشوند نه تنها تركيبات مغذي و ضروري توليد نمي شوند بلكه ميزان تركيبات مضر نيز افزايش مي يابد . فلور ميكروبي روده وابستگي
زيادي به ماده غذايي مورد استفاده شخصي دارد ، بنا بر اين مي توان فلور ميكروبي روده را تغيير داد و ميكروب هاي مفيد را جايگزين انواع مضر آن كرد .
پروبيوتيك ها به تحريك رشد باكتريهاي مفيد روده و يا به كاهش بيماري زايي ميكروب هاي مضر كمك مي كنند و اثربخشي آنها تا زماني است كه پروبيوتيك مصرف شود. علاوه بر
كمك به گوارش مولكولهاي پيچيده ، تركيباتي مانند ويتامينها و آنتي بيوتيكهاي مختلف را توليد كرده كه براي بدن مفيد است .
منبع باكتري هاي پروبيوتيك
لبنيات و ماست منجمد، شیرینی گرانولا و ميوه ها هستند.
فلور روده انسان حاوی انواع بسیاری از باکتریها است. بسیاری از این باکتریها برای گوارش بهینه غذا مفیدند. دستهای از این باکتریها که به باکتریهای پروبیوتیک معروف هستند،
علاوه بر کمک به گوارش مولکولهای پیچیده، ترکیباتی مانند ویتامینها و آنتی بیوتیکهای مختلف را تولید میکنند که برای بدن مفید میباشد. منبع باکتریهای پروبیوتیک در ابتدای
قرن بیستم اینطور تصور میشد که پروبایوتیکها با بهبود توازن میکروبی رودهای و جلوگیری کردن از باکتریهای بیماریزا و سم ساز منافعی برای بدن میزبان داشته باشند. امروزه
بررسیهای مفصل و ثبت شدهای در حال انجام است که تاثیرات ویژه پروبایوتیکها را شامل تخفیف بیماریهای تورم مزمن روده پیشگیری و درمان بیماریهای اسهال زا عفونتهای
دستگاه ادراری و تناسلی و گروهی از آلرژیها و سندرم روده تحریک پذیر و التهاب مزمن رودهای را شامل میشود.
اهمیت استفاده از محصولات پروبیوتیک
روده ی انسان حاوی بیش از 100 تریلیون باکتری زنده است که همگی آن ها با هم فلور میکروبی روده را تشکیل می دهند. باکتری ها به انواع مفید، مضر و خنثی برای سلامتی
انسان تقسیم می شوند.
باکتری های پروبیوتیک از طریق رشد و فعالیت خود مانع رشد و تکثیر باکتری های مضر می شوند و علاوه بر آن با سنتز برخی مواد ضروری برای بدن مانند ویتامین ها، اسیدهای
آمینه و... نقش مهمی در حفظ سلامتی فرد ایفا می کنند.
در یک فرد سالم بین باکتری های مفید و مضر توازن وجود دارد، اما بسیاری از عوامل مثل استفاده از آنتی بیوتیک ها برای درمان بیماری ها، اشعه درمانی، آب درمانی، شیمی
درمانی، استفاده از آب کلردار، غذاهای حاوی ترکیبای دارویی و استفاده از الکل، حساسیت های غذایی، عمل جراحی، آسیب های فیزیکی، استرس های شدید، توکسین های
محیطی و حساسیت های ژنتیکی می تواند سبب از بین رفتن میکروب های مفید موجود در بدن فرد شود و با غالب شدن میکروب های مضر در روده، فرد دچار امراض و بیماری
هایی مثل اسهال، پوکی استخوان، افزایش کلسترول خون، کاهش قدرت پاسخ گویی بدن به تحریکات خارجی و... خواهد شد.
گرچه، اگر محیط باکتری های طبیعی روده به کلی از بین رفته باشد، مصرف مکمل های پروبیوتیک نیز نمی تواند جایگزین محیط باکتریایی طبیعی روده شود، اما تحقیقات نشان داده
اند چنان چه در اثر مصرف زیاد آنتی بیوتیک ها و یا ابتلا به عفونت های مختلف باکتری های مفید روده تحلیل رفته باشد در این صورت مصرف مکمل های پروبیوتیک به محیط میکروبی
طبیعی روده کمک می کند تا خود را بازسازی کند.
مصرف مکمل های پروبیوتیک موجب ایجاد کلنی های مفیدی می شوند که می توانند مانند محیط باکتریایی طبیعی روده به سلامتی انسان کمک کنند و در عین حال زمانی را
فراهم آورند که محیط باکتریایی طبیعی روده، خود را ترمیم و بازسازی کند و سپس این کلنی ها به تدریج توسط محیط باکتریایی طبیعی روده که خود را بازسازی کرده است،
جایگزین خواهند شد.
مکمل های پروبیوتیک در مواردی مثلا بعد از مصرف طولانی آنتی بیوتیک ها، یا برای درمان برخی ناراحتی های رودهای از طرف متخصصان تغذیه و یا پزشکان تجویز می شوند. البته
اگر شرایطی که منجر به تحلیل رفتن محیط باکتریایی روده شده است ادامه داشته باشد، اثر مصرف مکمل های پروبیوتیک، کوتاه مدت خواهد بود.
بدیهی است تمام مواد غذایی که به صورت روزانه مصرف می شوند حاوی مقادیر متفاوتی از میکروارگانیسم ها هستند، اما تقریبا هیچ کدام از این غذاها پروبیوتیک نیستند، زیرا
میان میکروارگانیسم های موجود در این غذاها با فرآوردههای پروبیوتیک تفاوت وجود دارد. فرآوردههای پروبیوتیک دارای ویژگی های خاصی هستند.
چه نكاتي در مصرف پروبيوتيك ها حايز اهميت است؟
مكمل هاي غذايي به صورت قرص كه در حال² حاضر در بازار ايران، بيشتر وارداتي هستند، بايد حتما داراي روكش محافظ باشند تا باكتري هاي مفيد، حين عبور از معده، در اسيد
معده از بين نروند.
فرآورده های لبني، بهترين حامل پروبيوتيك ها محسوب مي شوند. البته هنوز غني سازي لبنيات با پروبيوتيك ها خيلي رايج نشده است.
موز، عسل، مارچوبه، كنگر فرنگي، سير و پياز حاوي موادي هستند كه باعث مي شود باكتري هاي پروبيوتيك بهتر رشد كنند. البته براي اثر بخشي بايستي مقادير زيادي از آن ها
مصرف شود. افرادي كه آنتي بيوتيك مصرف مي كنند، دچار اسهال، عفونت مخمري مهبل و يا دچار سوءتغذيه هستند، در اولويت مصرف پروبيوتيك ها قرار دارند.
ماده موسوم به استارتر ماست ، پروبيوتيك محسوب نمي شود. بنابراين نمي شود گفت ماست يك ماده پروبيوتيك طبيعي است. اين باور رايج غلطي است كه وجود دارد.
شناسنامه پروبیوتیک
لاکتوباسیل ها، معروف ترین باکتری های مورد استفاده در لبنیات تخمیری هستند. این باکتری ها قادر به تبدیل قندها (شامل لاکتوز) و سایر کربوهیدرات ها به اسید لاکتیک هستندو
طعم ترش لبنیات تخمیر شده نظیر ماست هم به همین خاطر است. هم چنین اسید لاکتیک به عنوان یک نگهدارنده از فاسد شدن فرآورده های لبنی جلوگیری می کند.
پروبیوتیک های رایج، شامل گونه های مختلف باکتری های بیفید، باکتریوم، لاکتوباسیلوس و همچنین بعضی گونه های مخمر هستند.
boulardii ساکارومیسس
این به عنوان boulardii s شناخته شده است وتنها مخمر پروبیوتیک است. برخی مطالعات نشان داده که این مخمر پروبیوتیک درپیشگیری و درمان اسهال مسافرتی و جلوگیری از
تکرار کلستریدیم سخت موثر باشد. همچنین برای درمان آکنه وکاهش عوارض جانبی درمان برای هیلکو باکترپیلوری است.
استرپتوکوک
با توجه برخی از گزارش ها استرپتو کوک thermophilus با تولید مقادیر زیادی از آنزیم لاکتاز در پیشگیری از عدم تحمل لاکتوز موثر است.
انتروکوک faecium
انتروکوک به طور طبیعی در دستگاه گوارش انسان و حیوانات یافت می شود.
E.. faecium SF68 B E.
Leuconostoc
ازاین میکروارگانیسم ها به طور گسترده در پردازش مواد غذایی در طول تاریخ بشر، و مصرف غذاهای حاوی باکتری های زنده، باکتری های مرده، و متابولیت استفاده شده است.
دانش پروبیوتیک
مکانیسمهای مختلفی برای عملکرد و فعالیت پروبیوتیکها پیشنهاد شده است که از آن طریق میتوانند در بدن میزبان از آسیبهای مختلف جلوگیری کنند:
۱ - تولید مواد پیشگیری کننده:
پروبیوتیکها با تولید موادی با قابلیت مهار میکروارگانیسمها مانند اسیدلاکتیک، اکتریوسین، پراکسید هیدروژن و غیره میتوانند از بروز برخی از بیماریهای عفونی جلوگیری کنند.
۲ - مسدودکردن کردن محلهای اتصال در میکروبهای بیماری زا:
پروبیوتیکها با قرار گرفتن و پوشاندن نقاط اتصال میکرو ارگانیسمهای بیماری زا، از کلونیزه شدن و رشد آنها جلوگیری میکنند.
۳ - رقابت برای تغذیه:
پروبیوتیکها مواد غذایی موجود را قبل از اینکه توسط میکروارگانیسمهای بیماریزا مصرف شود، استفاده می کنند.
۴ - تحریک سیستم ایمنی:
پروبیوتیکها میتوانند هم ایمنی اختصاصی و هم غیر اختصاصی را در مقابل بیماریهای روده ای تحریک کنند.
برای مثال فهمیدهاند که لاکتوباسیلوس کازئی در اسهال ویروسی، باعث افزایش پاسخ ایمنی میشود.
اين نکات را فراموش نکنيد که از يادبردن آنها ممکن است باعث شود گول بعضىها را بخوريد:
اثربخشى پروبيوتيکها تا زمانى است که پروبيوتيک مصرف شود. نمىشود گفت يک سال پروبيوتيک بخوريد و خودتان را بيمه کنيد. مصرف اين مواد بايد مداوم باشد.
مکملهاى غذايى به صورت قرص که در حال حاضر در بازار ايران، بيشتر وارداتى هستند، بايد حتما داراى روکش محافظ باشند تا باکترىهاى مفيد، حين عبور از معده، در اسيد معده از بين نروند.
فرآوردههاى لبنى، بهترين حامل پروبيوتيکها محسوب مىشوند. البته هنوز غنىسازى لبنيات با پروبيوتيکها خيلى رايج نشده است.
موز، عسل، مارچوبه، کنگر فرنگى، سير و پياز حاوى موادى هستند که باعث مىشود باکترىهاى پروبيوتيک بهتر رشد کنند. البته براى اثر بخشى بايستى مقادير زيادى از آنها
مصرف شود
افرادى که آنتى بيوتيک مصرف مىکنند، دچار اسهال، عفونت مخمرى مهبل و يا دچار سوءتغذيه هستند، در اولويت مصرف پروبيوتيکها قرار دارند.
ماده موسوم به استارتر ماست که اسم علمىاش Lactobacillus bulgaricus است، پروبيوتيک محسوب نمىشود. بنابراين نمىشود گفت ماست يک ماده پروبيوتيک طبيعى است.
اين باور رايج غلطى است که وجود دارد.
عملكرد پروبيوتيك :
1. ازبروز برخي از بيماري هاي عفوني مانند عفونت واژن كه باعث سقط زود هنگام جنين مي شود جلوگيري مي كنند.
2. با قرار گرفتن و پوشاندن نقاط اتصال ميكرو ارگانيسم هاي بيماري زا ، از رشد آنها جلوگيري مي كنند.
3.مواد غذايي موجود در بدن را قبل از اين كه توسط ميكروارگانيسم هاي بيماري زا مصرف شود، استفاده مي كنند.
4.پروبيوتيك ها مي توانند هم ايمني اختصاصي و هم غير اختصاصي را در مقابل بيماري هاي روده اي تحريك كنند.
5. موجب تحريك سيستم ايمني و دفاعي بدن در برابرباكتري هاي بيماري زا مي شود.
6. باعث كا هش واز بين رفتن جذب مواد آلرژي زاي لبنيات از طريق روده مي گردد و حتي موجب كاهش اگزما در نوزادان ميشود.
7. كمك به جذب ويتامينها و مواد معدني موجود در غذا .
8.جلوگيري از سرطان روده ، كبد و پستان .
9.كاهش كلسترول و فشار خون و.....
منبع :
مقالات دوران دانشجویی
