عندالاستطاعه بودن مهریه؛ به نفع زوج یا زوجه؟- بخش نخست

عندالاستطاعه بودن مهریه؛ به نفع زوج یا زوجه؟- بخش نخست
1388/05/7 17:29 نوع مطلب :حقوق خانواده ، امرالله قلندری، مدیر اجرای احکام حقوقی دادگستری فراشبند مقدمه: در گذشته اولین حرفی که در جلسه خواستگاری بین والدین عروس و داماد بر سر تعیین مهریه رد و بدل میشد این بود که "کی داده و کی گرفته؟" و به طور معمول کار با کمی چک و چانه فیصله پیدا میکرد و میزان مهریه متناسب با توانایی مالی داماد و خانواده او تعیین میشد.رسم دادن هدیه از طرف داماد و خانواده او به عروس به صورت یک سنت پا برجا از گذشتههای دور در فرهنگ ازدواج بیشتر کشورهای جهان جریان داشته است. به عنوان مثال، در "تاریخ ویل دورانت" از اعطای هدیه در ایران باستان از طرف پدر داماد به عروس سخن گفته شده است. این رسم بعد از ورود مسلمانان به ایران و تأیید آن تحت عنوان "مهریه" تاکنون ادامه یافته است. فلسفه اصلی مهریه در اسلام ابراز علاقه و عشق از طرف پسر به دختر است؛ اما طی چند سال اخیر و به سبب تغییرات فرهنگی در حوزه ازدواج، ماهیت واقعی مهریه دگرگونی یافته و تبدیل به ابزاری برای گروکشی بین خانواده دختر و پسر و سبب بروز اختلاف در کانون خانواده شده است. مهریه سقف ندارد اینکه توصیه شده است عقد بدون مهریه انجام نگیرد و همزمان تجویز شده که زن مهریه خود را ببخشد، یک نکته ظریف دارد و آن این است که میخواهد مهریه با مهر معاوضه شود. کم بودن مهریه اگر تجویز میشود، دال بر آن است که قرار نیست به وثیقه تبدیل گردد.این سخن که مهریه در اسلام سقف ندارد، حرف درستی است؛ زیرا مهریه مورد تأیید پیامبر هدیه است. قرآن کلمه <نحله> را برای مهریه به کار میبرد که به معنای هدیه است؛ هدیهای که برای زن از عسل شیرینتر است. هدیه چیزی است که با طیب خاطر و از آنچه دارند، بدهند. حال آیا این مهریههای ما هم هدیه است؟! داماد مجبور به امضاست و چیزی را امضا میکند که هم ندارد و هم معلوم نیست که روزی داشته باشد؛ حتی گاه مطمئن است که نخواهد داشت. پس این چه هدیهای است؟ اگر هدیه است، اهدا با اجبار چه تناسبی دارد؟ وقتی زوج مهریهای بسیار بیشتر از دارایی خود را قبول میکند، در عملش صداقت ندارد؛ چراکه او با این دید که میزان مهریه فقط نوشته شده و پرداخت نمیگردد، سند مهریه را امضا میکند.یکی از حقوق مالی زوجه مهریه است که زن به تبع آن بر انجام وظایف خود نسبت به مرد مکلف میشود. مهریه برای زنانی که دارای پشتوانه اقتصادی نیستند میتواند نقش یک تکیهگاه را بازی کند. البته باید به این نکته توجه کرد که مهریههای کلان در بیشتر مواقع نتوانستهاند در استحکام زندگی کارساز باشند. به موجب ماده 1082 قانون مدنی، به مجرد عقد زن مالک مهر میشود و میتواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بکند. در واقع بلافاصله پس از عقد نکاح زن میتواند مهریه خود را از مرد مطالبه نماید. در حقوق ایران غیر از ارث دو منبع مالی دیگر شامل مهر و نفقه برای زن پیشبینی شده است. در حالی که در گذشته اعداد مقدس و یا احـتـیـاج عـروس و داماد برای شروع زنـدگـی مـبـنـای تعیین مهریه قرار مـیگـرفـت؛ هـماکنون در برخی اوقات سکه بهار آزادی آن هم به تعداد سال تولد دختر مبنای تعیین مهریه قرار میگیرد و این امر به یک پرستیژ اجتماعی در بین دختران برای ازدواج تبدیل شده است. تعیین مهریههای سنگین سبب شده است که ما در زندانهای کشور شاهد بروز پدیده جدیدی موسوم به زندانیان مهریه باشیم. موضوعی که در گذشته گفتن آن شاید بـاعـث خنده میشد، هم اکنون به یک واقعیت تلخ در زندانهای کشور تبدیل شده است. نکته نگرانکننده در این بین آن است که اکثر این افراد زمانی که در محیط زندان قرار میگیرند، با شیوههای مختلف ارتکاب خلاف آشنا شده و حتی زمینه ارتکاب جرم در آنان بهوجود میآید. علل افزایش مهریه
عوامل متعددی در افزایش سقف مهریه نقش دارند که به برخی از آنها اشاره میشود: 1-ناآشنایی با قانون بسیاری از افرادی که هماکنون به خاطر مهریه در زندان بـه سر میبرند، از ماهیت مهریه و عواقب قانونی آن بیاطلاع هستند؛ چراکه براساس ماده 1079 قانون مدنی مهریه که زن و شوهر قبل از انعقاد عقد نسبت به مقدار و میزان آن توافق نموده و آن را در عقدنامه ذکر میکنند، عندالمطالبه است و زن بلافاصله بعد از ازدواج میتواند آن را از شوهر طلب کند. زن و شوهر جوان در هنگام عقد و تعیین مهریه به جهت اینکه در اوج عشق و علاقه به یکدیگر بوده و هدفشان رسیدن به هم به هر قیمتی است، چنانچه از مفاد قانون نیز اطلاع داشته باشند به دلیل آن که دارای هـیجان کاذب هستند نمیتوانند در کمال آرامش به صورت عاقلانه و منطقی به میزان مهریه و عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن آن فکر کنند. بیشتر عاقدان و سردفتران نیز شروط ضمن عقد را به طور کامل برای زوجین یا والدین آنها قرائت یا تفهیم نکرده و آنها را در مقوله ازدواج با واقعیات آشنا نمیکنند. 2-ناآگاهی از فلسفه مهریه اگر فلسفه مهریه برای زن و مرد بهخوبی روشن شود و خانوادهها چرایی این باور دینی را به طور عمیق درک کنند، این موضوع بر میزان مهریه اثر گذاشته و از بالا رفتن آن به صورت تصاعدی جلوگیری میشود.مهریه عطیهای است عاشقانه از طرف مرد به زن برای جلب محبت و ابراز عشق به او. قرار نیست مهریه هم مانند بسیاری از سندهای دیگر فقط نوشته شود و بایگانی گردد؛ بلکه اساس بر آن است که این هدیه به زن عطا شود. ازاینرو مهریهای قابل پرداخت است که وجه آن موجود و مطابق دارایی داماد باشد. 3-چشم و همچشمی چشم و همچشمی بلایی است که امروزه گریبانگیر بـسـیـاری از خـانـوادهها شده است؛ بلایی که نه تنها بنیان خانوادههای تازهتأسیس را به لرزه درآورده؛ بلکه پایههای بـسـیـاری از خـانوادههای اصیل را پوسیده و بازار تشکیل خانوادههای جدید را دچار کساد کرده است. مدام گفته میشود "دختر ما از دختر فلانی چه چیزی کم دارد؟" غافل از اینکه هیچ دختری با دختری دیگر قابل مقایسه نیست. اسلام نیز به این نکته اشاره کرده است که برای هر دختر باید متناسب با شأن و جایگاه او مهریه تعیین شود. (آیه 32 سوره نساء) 4-ترس از عواقب ازدواج یکی از دلایلی که اغلب خانوادهها به عنوان دلیل اصلی تعیین مهریه بالا برای دختران خود مطرح میکنند، ترس از عواقب این ازدواج است. بسیاری از افراد به قول خود از شکست زندگی دیگران درس عبرت گرفتهاند و ازاینرو مهریه را به عنوان اهرم قدرت خود میدانند. بر این اساس هر چه میزان آن بالاتر باشد، این قدرت بیشتر است.در واقع این فرضیه دو جنبه دارد که هر دو تحت تأثیر یکدیگرند. متأسفانه گاه قبل از عقد، تحقیقات لازم و مشاورههای کافی صورت نمیگیرد. بنابراین خانوادهها درصدد برمیآیند ضعفها و کمکاریهای خود را با بالا بردن مهریه جبران کنند.اما بعضی خانوادهها به داماد اعتماد ندارند و تصورشان این است که با بالا بردن مهریه احتمال وقوع خطراتی همچون طلاق، تعدد زوجات و ترک زندگی توسط زوج را به حداقل میرسانند و یا در آسیبهایی همچون مرگ زوج و ابتلا به بیماریهای صعبالعلاج برگ برندهای در اختیار دارند.اما واقعیت این است که افزایش میزان طلاق در سالهای اخیر خلاف این موضوع را به اثبات رسانده است. براساس آمار تنها 4 درصد از زنانی که مهریه خود را به اجرا میگذارند، موفق به دریافت آن میشوند. این در حالی است که سازمان ثبت احوال بیشترین آمار طلاق را در سال 1387 در میان زوجهای جوانی که کمتر 29 سال سن داشتهاند، اعلام کرده است. http://www.maavanews.ir