مفاهیم بورس

سهم
نشان دهنده مالکیت یک فرد (حقیقی یا حقوقی) در یک شرکت می باشد.
بازار اولیه دارایی هایی که برای اولین بار توسط شرکت ها یا دولت عرضه می شونددر این بازار پذیره نویسی می شوند.در واقع پذیره نویسی سهام و افزایش سرمایه توسط شرکت ها فعالیت در بازار اولیه است.
بازار ثانویه
دارایی هایی که ابتدا در بازار اولیه مورد معامله قرار گرفته است در بازار ثانویه مورد معامله مجدد قرار می*گیرد که این فعالیت عمدتاً در بورس اوراق بهادار صورت می*گیرد.
نکته :توجه کنید که بازار بورس بازار ثانویه است ، یعنی در بورس اوراق بهادار شرکتی تاسیس نمی*شود و فقط سهام شرکت های پذیرفته شده ( که قبلاً تاسیس شده اند ) مورد معامله قرار می*گیرند. به همین دلیل بازار بورس، بازار ثانویه است.

شرکت سهامی خاص
شرکتی است که سهام آن در اختیار عده محدودی است

شرکت سهامی عام
شرکتی است که خرید سهام آن برای عموم آزاد است. شرکت های حاضر در بورس باید حتماً سهامی عام باشند.

قیمت اسمی
قیمت اولیه سهم در بازار اولیه است که در حال حاضر در بورس تهران قیمت اسمی سهام 100 تومان می باشد. این قیمت فقط قیمت اسمی سهم می باشد، یعنی شرکت در روز نخست قیمت هر سهم خود را 100 تومان تعیین کرده است و سهامداران این مبلغ را برای خرید هر سهم شرکت پرداخته اند.

سرمایه*گذاری
سرمایه*گذاری یعنی صرف نظر کردن از مصرف در زمان حال به امید مصرف بیشتر در آینده.
سرمایه*گذاری در بورس اوراق بهادار به معنای خرید سهام معمولاً با دو دیدگاه انجام می*شود. بهره*بردن از افزایش قیمت آن و یا سرمایه*گذاری برای بهره بردن از سود سالیانه سهم

دیدگاه*های سرمایه*گذاری
بر این اساس دیدگاه*های سرمایه*گذاری به 3 دسته تقسیم می شوند: کوتاه مدت، میان مدت، بلند*مدت
معمولاً به سرمایه*گذاری با دید 3 تا 4 ماه کوتاه*مدت گفته می*شود و به سرمایه*گذاری با دید 3 ماهه الی یکسال میان*مدت و به سرمایه*گذاری با دید بیش از یکسال معمولاً بلند*مدت گفته می*شود.

پرتفوی
عبارتست از سبد سهامی که برای کاهش ریسک سرمایه*گذاری تهیه می*شود.

کارگزار
بنگاه*های معاملاتی هستند که خرید و فروش سهام توسط آنها صورت می*گیرد. در این معاملات ، کارگزار وکیل تام*الاختیار فروشنده و خریدار هستند.

سال مالی
عبارتست از یک سال که ابتدای آن شروع فعالیت مالی و انتهای آن پایان فعالیت مالی است .
در پایان هر دوره مالی هیات مدیره موظف به ارائه گزارش عملکرد خود در دوره گذشته و طرح*های آتی خود می*باشند.
سهامداران برای محاسبه سود و زیان یک شرکت دوره خاص را انتخاب می*کنند که در پایان آن دوره هیات مدیره موظف به گزارش دادن عملکرد خود در آن دوره و طرح*های خود در دوره آتی می*باشد. این دوره هر زمانی بر اساس موافقت اکثر سهامداران می*تواند باشد،ولی آنچه در کشور ما و در بورس ما مرسوم است یک سال کامل است که به آن سال مالی گفته می*شود. در برخی از شرکت ها در سایر بورس*های جهان دیده شده است که از فصل مالی و یا شش ماه مالی نیز استفاده شده است. ایام مالی طولانی تر باعث تعدیلات بیشتر در سود های اعلامی در ابتدای دوره توسط شرکت ها می*شود. و هیچ تاثیر خاصی ( در بازار کارا ) بر روند قیمت شرکت ندارد

شاخص*ها
اعدادی که وضعیت بازار را طی دوره*های قبل و جاری نشان می*دهد.
برای سرمایه*گذاری در هر بورسی باید قبل از ورود وضعیت آن بررسی شود و روند سوددهی آن در سال*های قبل بررسی شود برای این بررسی شاخص*های مختلفی وجود دارد که به هر کدام جداگانه می*پردازیم.

شاخص کل
عددی است که نشان دهنده بازدهی بازار است و تغییر آن به منفی یا مثبت نشان دهنده تغییر مثبت یا منفی کل بازار است.
برای محاسبه بازدهی بازار مثلاً طی ماه گذشته می*توان درصد رشد شاخص را از ابتدا تا انتهای ماه در نظر گرفت.

شاخص مالی
عبارت است از روند بازدهی شرکت*های سرمایه*گذاری

شاخص صنعتی
عبارت است از بازدهی شرکت*های غیر سرمایه*گذاری یعنی شاخص کل منهای شاخص مالی
شاخص 50 شرکت فعالتر بورس هر چند وقت یکبار ( معمولاً بصورت فصلی) بر اساس وضعیت معامله شرکت*ها و نقدشوندگی آنها 50 شرکت فعالتر یا برتر را اعلام می*کند این شاخص روند رشد آنها را بازگو می*کند.

شاخص بازده نقدی
عبارت است از بازدهی شرکت*ها به جهت بازده سود خالص

شاخص بازده نقدی و قیمت
عبارت است از بازدهی شرکت*ها به جهت بازده سود خالص و قیمت

سود پیش بینی شده(eps)
عبارت است از سود عایدی شرکت به ازای هر سهم که توسط شرکت پیش بینی می*گردد. سود پیش بینی شده در قیمت هر سهم تاثیر مستقیم دارد.

تعدیل eps
تغییرات eps طی دوره را تعدیل گویند.رشد eps تعدیل مثبت و کاهش eps تعدیل منفی نامیده می*شود.
بسته شدن سهام یا توقف نماد انجام هرگونه تغییر در اساسنامه شرکت همانند محل شرکت ، آدرس شرکت ، میزان سرمایه و سایر موارد مشابه تنها در صورتی ممکن است که نماد معاملاتی شرکت بسته شود. یعنی معامله بر روی سهام شرکت طی مدت فوق*الذکر صورت نمی*گیرد و بعد از انجام امور یاد شده،سهام با قیمتی جدید وارد تابلو خواهد شد.تعدیل eps هم از جمله مواردی است که بسته شدن نماد را در پی دارد. ضمناً در روز اول باز شدن نماد، سهام از قانون حجم مبنا پیروی نمی*کند و سقف و کف قیمتی نخواهد داشت.

مجمع سالیانه
گردهمایی مدیران و سهامداران شرکت*ها که برای ارائه وضعیت شرکت و تعیین سود حداکثر 4 ماه پس از پایان سال مالی شرکت تشکیل می گردد.در این مجمع ، معمولاً مدیرعامل شرکت به نمایندگی از هیات مدیره گزارش خود را به سهامداران ارائه می کند و سهامداران در مورد نحوه تقسیم سود و میزان آن نظرات خود را بیان می*کنند.

سود تقسیمی (dps)
عبارتست از سود پس از کسر مالیات به ازاء هر سهم که توسط شرکت پرداخت می*گردد. چونdps بخشی از eps می باشد که سهامداران در مورد تقسیم آن نظر می*دهند معمولاً کمتر از eps می باشد. البته چنانچه تمام سود تقسیم شود eps و dps برابر می باشد. در بعضی موارد خاص نیز dps بیشتر از epsاست که این مبلغ اضافی معمولاً از محل سود انباشته سال های قبل تامین می*شود.البته این وضعیت اکثراً نشان دهنده بی برنامه بودن شرکت می*باشد چون سود انباشته همان سود سال های گذشته است که توزیع نشده است و معمولاً جهت انجام برنامه*ای خاص در شرکت باقی مانده است و توزیع آن در سال*های بعد نشانه خوبی نیست.

اندوخته
چنانچه dps کمتر از eps باشد،میزان اختلاف به حساب اندوخته منظور می شود.این اندوخته می تواند اندوخته قانونی یا اندوخته عادی باشد.

اندوخته قانونی
سهمی از سود که طبق قانون باید در شرکت باقی بماند. طبق قانون شرکت ها موظفند هر دوره 10 درصد از سود خود را اندوخته کنند تا زمانی که جمع مبالغ اندوخته به 5 درصد سرمایه برسد که پس از آن نیازی به انباشت سود نیست. شرکت ها می*توانند در افزایش سرمایه از اندوخته قانونی استفاده کنند. چون شرکت*های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار غالباً در حال توسعه می*باشند و پیوسته افزایش سرمایه می*دهند در اغلب موارد اندوخته قانونی به حداکثر خود نمی*رسد.

افزایش سرمایه
تجهیز منابع مالی از طریق آورده سهامداران یا سود انباشته و منابع اندوخته شده شرکت افزایش سرمایه نام دارد.

افزایش سرمایه به روش جایزه
افزایش سرمایه از محل اندوخته های شرکت و بدون پرداخت پول می باشد. هیات مدیره می تواند قسمتی از سود را اندوخته کند و سپس افزایش سرمایه از محل اندوخته را انجام دهد. در این روش چون سهامدار پولی پرداخت نمی کند به آن افزایش سرمایه بصورت جایزه می*گویند.

افزایش سرمایه از محل آورده
افزایش سرمایه*ای است که از محل دریافت قیمت اسمی سهام به ازای هر سهم از سهامدار صورت می*گیرد.

حق تقدم
فرمی است که بعد از اعمال افزایش سرمایه برای سهامداران قبلی ارسال می گردد تا در خصوص حق تقدم سهام خود تصمیم*گیری نمایند. در این حالت سهامدار مختار است تا قیمت حق تقدم را پرداخت نماید(100 تومان به ازای هر سهم جدید) تا صاحب سهام موردنظر گردد. همچنین دارنده حق تقدم می تواند حق تقدم خود را در بازار بفروشد و چنانچه هیچ کاری در مورد حق تقدم خود انجام ندهد شرکت اقدام به فروش حق تقدم در بازار نموده و مبلغ آن را به حساب فرد واریز می*کند.
قیمت حق تقدم معمولاً بیش از 100 تومان کمتر از قیمت سهم در بازار می باشد. علت آن هم این است که دارنده حق تقدم باید 100 تومان به ازای هر سهم پرداخت کند تا برگه سهم جدید برای او منتشر شود بعلاوه پس از واریز مبلغ حق تقدم از سوی سهامدار جدید باید حدود 1 الی 5 ماه صبر کند تا برگه سهام جدید برای او صادر شود و امکان فروش حق تقدم قبل از تبدیل به برگه سهم وجود ندارد(ریسک نقدینگی) بنابراین قیمت حق تقدم کمی بیشتر از 100 تومان کمتر از قیمت سهم است.
برای روشن شدن موضوع یک مثال می زنیم
فرض کنید شرکتی که قیمت سهام آن در بازار 300 تومان است اقدام به افزایش سرمایه از محل آورده نقدی می نماید.چنانچه شما سهامدار این شرکت باشید برگه حق تقدم برای شما صادر می*شود و شما می توانید به ازای هر سهم جدید که به شما تعلق می گیرد 100 تومان پرداخت کنید و در افزایش سرمایه شرکت کنید. ولی اگر تمایلی به شرکت در افزایش سرمایه نداشته باشید می توانید حق تقدم خود را در بورس بفروشید مثلاً به قیمت 270 تومان که از این مبلغ 100 تومان به شرکت منتقل می*شود و مابقی پس از کسر هزینه های قانونی به شما تعلق دارد. چنانچه به هر دلیل اطلاعی از افزایش سرمایه شرکت نداشته باشید یا اقدامی نکنید شرکت از سوی شما اقدام به فروش حق تقدم می کند و پس از کسر 100 تومان به ازای هر سهم جدید مابقی را به حساب شما واریز می*کند.
حال چنانچه شما تاکنون سهامدار این شرکت نبوده*اید و مایل به خرید حق تقدم این شرکت می*باشید، می*توانید با خرید حق تقدم این سهم به قیمت 270 تومان سهامدار این شرکت شوید (البته باید مدتی صبر کنید تا حق تقدم شما به برگه سهم تبدیل شود). از 270 تومان پرداخت شده توسط شما مبلغ 100 تومان در اختیار شرکت قرار می*گیرد تا در افزایش سرمایه مصرف شود و مابقی آن پس از کسر هزینه های قانونی در اختیار سهامدار قبلی شرکت که از حق تقدم خود استفاده نکرده است قرار می گیرد.

افزایش سرمایه از محل صرف سهام
افزایش سرمایه*ای است که از محل دریافت قیمت بازار سهم به طریق پذیره نویسی از سهامدار جدید صورت می*گیرد. منافع سهامدار قدیمی از مابه*التفاوت قیمت اسمی و قیمت بازار تامین می*شود.

قیمت نهایی
قیمت نهایی سهم که در پایان روز محاسبه می*شود میانگینی از قیمت*های مورد معامله شده آن روز براساس حجم مبنا می*باشد.

حد نوسان قیمت سهم و حق تقدم
بر*اساس قوانین بورس اوراق بهادار،حداکثر نوسان قیمت یک سهم از مثبت 2 درصد تا منفی 2درصد طی یک روز می*تواند باشد و بر همین اساس حداکثر نوسان قیمت حق تقدم یک سهم از مثبت 10 درصد تا منفی 10 درصد می*تواند باشد.البته در روز باز شدن سهم یا حق تقدم،حد نوسان وجود ندارد.


حجم مبنا
حداقل تعداد سهامی است که باید مورد معامله قرار گیرد تا سهم در پایان روز در قیمتی به ثبت برسد.
حجم مبنا برای کنترل رشد بی*رویه قیمت سهام در سال 1382 تصویب شد. بر این اساس و در ابتدای این قانون اساس بر این بود که 15 درصد از کل سهام یک شرکت طی یکسال مورد معامله قرار گیرد و روزهای کاری سال 250 روز فرض شده بود که بر آن اساس حجم مبنای روزانه یک سهم 0006/0 (شش ده هزارم)کل سهام شرکت می شد. اما در سال 1383 نحوه محاسبه تغییر کرد و از 15 درصد به 20 درصد افزایش یافت و حجم مبنا به 0008/0(هشت ده هزارم)کل سهام افزایش یافت.
بعنوان مثال چنانچه تعداد سهام شرکتی 200 میلیون باشد حجم مبنای آن 160 هزار سهم خواهد بود. حال اگر حداقل 160 هزار سهم شرکت معامله شود،قیمت پایانی سهم برابر با میانگین موزون قیمت*های معاملات خواهد بود و اگر کمتر از 160 هزار سهم معامله شود قیمت پایانی با استفاده از نسبت حجم مبنا پوشش داده شده محاسبه می*شود. مثلاً اگر میانگین موزون قیمت سهام نسبت به روز قبل 40 تومان افزایش یافته است و میزان سهام معامله*شده 80 هزار سهم است ،قیمت پایانی(بسته شدن)سهم 20 تومان افزایش خواهد یافت.

عرضه و تقاضا
به درخواست*هایی که برای خرید وارد سامانه بورس می*شوند تقاضا و به درخواست*هایی که برای فروش وارد می شوند عرضه گفته می*شود. عرضه و تقاضای یک سهم تعیین*کننده قیمت آن است.

نسبت قیمت به درآمد(p/e)
ضریب تبدیل عایدات آتی و نمایانگر اقبال بازار نسبت به سهم موردنظر می*باشد. همچنین نشان دهنده سال های باقیمانده تا بازگشت اصل سرمایه نیز می*باشد. این نسبت در فضای بازار وجود دارد و درجه مطلوبیت سهم را بیان می*کند. p/e حاصل قیمت سهم به سود آتی آن می*باشد.

شرکت*های سرمایه*گذاری
شرکت*هایی هستند که در سایر شرکت*های بورسی و یا شرکت*های غیر*بورسی سرمایه*گذاری کرده و از محل درآمد سرمایه*گذاری های خود به سهامدارانشان سود پرداخت می*کنند. چنانچه فردی قصد سرمایه*گذاری حرفه*ای در بورس را نداشته باشد چندان مقرون به صرفه نیست که تمام شرکت*های حاضر در بورس یا صنایع مختلف را بررسی کند. در این حالت خرید سهام شرکت*های سرمایه*گذاری توصیه*می*شود.مزیت* دیگر *خرید *سهام**شرکت*های**سرمای ه*گذاری* تشکیل* سبد سهام است که ریسک سرمایه*گذاری را کاهش می*دهد.البته طبیعی است که بازده این سهام نیز کمتر است.
یک شرکت سرمایه*گذاری براساس پرتفوی خود ارزیابی می*شود. پرتفوی شرکت*های سرمایه*گذاری در ایران معمولاً از دو قسمت بورسی و غیربورسی تشکیل شده است.

ارزش پرتفوی بورسی یک شرکت سرمایه*گذاری
عبارتست از ارزش روز و بازاری سهام شرکت*های بورسی تحت تملک یک شرکت سرمایه*گذاری. برای محاسبه ارزش پرتفوی بورسی یک شرکت تعداد سهام تحت تملک در قیمت بازار سهم ضرب می*شود.در صورتیکه ارزش پرتفوی بورسی بیشتر از ارزش روز بازار سهام موردنظر باشد نشان*دهنده قابلیت رشد قیمت سهام شرکت سرمایه*گذاری طی روزهای آتی خواهد بود.

ارزش پرتفوی غیربورسی یک شرکت سرمایه*گذاری
یک شرکت سرمایه*گذاری ممکن*است در زمینه*ای غیر از سهام شرکت*های بورسی فعالیت کند. در این حالت ارزش آن فعالیت*ها و یا سهام آن شرکت*هایی که خارج از بورس می*باشند را پرتفوی غیربورسی می*نامند.
رویکرد محافظه*کارانه**در*ارزشگ ذاری فعالیت*های غیربورسی استفاده از بهای تمام شده سرمایه*گذاری می*باشد.اما با توجه به وجود تورم بالا در ایران،پس از گذشت چند سال بهای تمام شده از ارزش واقعی سرمایه*گذاری فاصله زیادی می گیرد.

رویکرد دیگر استفاده از نسبت
p/e می باشد. یعنی برای محاسبه ارزش یک سرمایه*گذاری غیربورسی،سود آن را در نسبت p/e شرکت*های مشابه که در بورس فعالیت می*کنند ضرب کرد تا ارزش یک سرمایه*گذاری غیر بورسی بدست آید. در نهایت مجموع ارزش سرمایه*گذاری های غیربورسی از جمع ارزش هر یک از سرمایه*گذاری ها بدست می آید.
شرکت*های سرمایه*گذاری معمولاً پرتفوی بورسی و غیربورسی خود را به صورت دوره*ای از طریق ارائه اطلاعیه به بورس اعلام می*کنند.

شرکت*های سرمایه*پذیر
شرکت*هایی که بتوان سهام آنها را خریداری کرد شرکت*های سرمایه*پذیر نام دارند. بر طبق این تعریف کلیه شرکت*هایی که در بورس سهام قابل معامله*دارند شرکت*های سرمایه*پذیر می*باشند.

سهام مدیریتی
معمولاً اشخاص حقیقی یا حقوقی مالک 16 تا 51 درصد سهام دارای سهام مدیریتی می*باشند.

شرکت*های هلدینگ
شرکت*هایی که در چند شرکت که در یک زمینه مشترک فعال هستند سرمایه*گذاری می کنند. بطور کلی هر شرکتی که سهام مدیریتی یک یا چند شرکت دیگر را در اختیار داشته باشد هلدینگ است. به عنوان مثال شرکت سیمان فارس و خوزستان هلدینگ صنعت سیمان است.

معاملات چرخشی
معاملاتی هستند که خریدار و فروشنده دارای یک هویت
حقوقی هستند.اینگونه معاملات به جهت بازارسازی اتفاق می افتد و در گزارش شفافیت توسط بورس اعلام می*گردد.

سهامدار عمده
طبق قانون به شخص حقیقی یا حقوقی که بیش از 5 درصد سهام یک واحد تجاری را دارا باشد سهامدار عمده می*گویند.
در ادبیات بورس هنگامی که صحبت از سهامدار عمده است منظور شخص حقیقی یا حقوقی است که مالک بیشترین درصد از سهام یک شرکت می باشداماهنگامی که صحبت از سهامداران عمده است،منظور کلیه اشخاصی است که مالک بیش از 5 درصد سهام آن واحد می باشند.

سهامدار جزء
طبق قانون به شخص حقیقی یا حقوقی که مالک کمتر از 5 درصد سهام یک شرکت باشد سهامدار جزء گفته می*شود.

هیات مدیره
مجموعه ای بین 5 تا 9 نفر که به پیشنهاد سهامداران عمده یک شرکت برای اداره آن معرفی می*شوند.

مدیر عامل
شخصی که بالاترین سمت را در یک شرکت دارد و می*تواند یکی از اعضای*هیات مدیره*باشد. مدیر عامل مجری تصمیمات هیات مدیره است و معمولاً از سوی سهامدار عمده شرکت پیشنهاد می*شود.

اطلاعات میان دوره ای
شامل اطلاعات تولید و فروش و مسائل مالی شرکت است که در دوره*ها و فصول مختلف توسط شرکت*ها ارائه می*شود.