بیماریهای قابل انتقال بین انسان و خرگوش

مقدمه :
عفونت های قابل انتقال بین انسان و حیوان عوامل بیماری زایی هستند که در جمعیت حیوانی وجود دارند اما می تواند به انسان منتقل شوند و در انسان باعث بروز بیماری شوند. بیماری های زئونوز برخی از بیماری های قدیمی قابل انتقال بین انسان و حیوان از جمله هاری و طاعون و عفونت های نوپدید از جمله نشانگان ریوی هانتا ویروس (HPS) و نشانگان فوق حاد تنفسی (SARS) را شامل می شود .بررسی های اخیر نشان داده که عفونت های انسانی شناخته شده 61 درصد (868 از 1415عامل عفونی) عفونت های قابل انتقال بین انسان و حیوان را تشکیل می دهند و علاوه بر این 75 درصد (132 از 175 عامل) عفونت های انسانی به عنوان یک بیماری نوپدید قابل انتقال بین انسان و حیوان طبقه بندی شده اند.

در بخش اول مقاله موارد متعددی از دلایل اهتمام ویژه به بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان در کشور برشمرده شد اما می توان موارد زیر را در بخش دوم مقاله به آنها افزود تا مسئولین نظام مراقبت سلامت از جمله حوزه های پزشکی و دامپزشکی و سایر بخش های مرتبط آن برای رفع آنها به منظور ارتقای سلامت جامعه گام بردارند .
1) آمار و اطلاعات دقیقی از جمعیت انواع حیوانات خانگی ( اهلی و وحشی) که در کنار جمعیت انسانی به ویژه در جوامع شهری نگهداری می شوند ، در دسترس نیست . به منظور سرشماری جمعیت حیوانات خانگی( اهلی و وحشی) ، مرکز آمار ایران در سرشماری دوره ای خود در پرسشنامه سرشماری خانوارهای شهری وضعیت تعداد و نوع جمعیت حیوانات خانگی از جمله سگ ، گربه ، پرندگان( اهلی – مرغ ، خروس ، اردک ، غاز و .. و وحشی – قناری ، طوطی ، مرغ عشق ، مینا و ...) ، ماهی (آب شیرین و شور) ، جوندگان (همستر ، خرگوش ، سنجاب و ... ) ، خزندگان ( لاک پشت ، مار ، مارمولک و... ) ، میمون ، اسب ( بصورت پانسیون در اسب داری) و سایر حیوانات را مورد سئوال قرار دهد .
2) در سطح سازمان های مسئول سلامت کشور نظام مراقبت از بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات (Zoonotic Diseases Surveillance System ) به طور موثر و کارا تشکیل نشده است و موارد بروز و شیوع این گونه از بیماری ها در کشور بطور یکپارچه و منظم در مراکز بهداشتی و درمانی پزشکی و دامپزشکی ثبت ، گزارش دهی و پیگیری نمی شود .البته شایان ذکر است که جمهوری اسلامی ایران عضویت برنامه کنترل بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان منطقه مدیترانه(Mediterranean Zoonotic Control Programme) را پذیرفته است .

3) توزیع ، تنوع و شدت موارد بالینی بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان و ظرفیت استفاده از آنها به عنوان سلاح های بیولوژیک اهمیت توجه به عوامل بیماری زای زئونوز را در بهداشت عمومی با تقویت همکاری پزشک و دامپزشک نشان می دهد . بنابراین شناسایی میزبان و مخزن و روش های انتقال عفونت های زئونوز ، روش های کنترل ، پیشگیری و درمان این بیماری ها با تدوین راهبردهای ملی و استقرار نظام مراقبت از بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان قدیمی ، نوپدید و بازپدید از جمله هاری ، شاربن ، سل ، تب مالت ، تب های خونریزی دهنده ویروسی ، انفلوآنزای پرندگان ، و .... ضروری بنظر می رسد .
4) تدوین و اجرای برنامه بهداشت و ایمنی شغلی (Occupational Health and Safety Program) برای ارائه اطلاعات درباره احتمال خطر ابتلا به بیماری منتقله از حیوان به انسان ، رعایت بهداشت فردی و سایر خطرات بالقوه همراه با تماس با حیوانات ، به افرادی که با حیوانات در آزمایشگاه ها کار می کنند یا آنها را پرورش می دهند یا آنها را منزل یا مراکز فروش نگهداری می کنند، ضروری است . کلیه افراد شاغل در مراکز نگهداری ، پرورش و آزمایشگاه های حیوانی باید در این برنامه برای اطمینان از مراقبت های پزشکی مناسب ثبت نام نمایند .


بیماری های قابل انتقال بین خرگوش و انسان:
خرگوش خیلی اوقات در انتقال بیماری های عفونی و واگیر به انسان درگیر نمی باشد . هر چند موارد گزارش شده از انتقال بیماریهای خطرناک بین انسان و حیوان در خرگوشهای اهلی و خانگی نادراست . با این وجود هر یک از این بیماری ها یا عفونت ها ممکن است فرصت پیدا کنند به وسیله خرگوش حمل شوند و به طور بالقوه به انسان انتقال پیدا نماید و موجب عفونت و بیماری در انسان (بیماری های قابل انتقال بین حیوان و انسان) شوند. اغلب این بیماری ها در خرگوش بیماری ایجاد نمی کند اما می تواند موجب بروز بیماری شدید در انسان شوند.افرادی که شرایط پزشکی خاص از جمله بیماری های مزمن ، تضعیف سیستم ایمنی و بارداری دارند ممکن است احتمال خط توسعه بیماری یا عوارض بیماری های قابل انتقال بین خرگوش و انسان بالاتر باشد . این بیماری ها ممکن است بطور مستقیم ( برای مثال از طریق تماس نزدیک و یا گاز گرفتگی و خراشیدگی ) و غیر مستقیم ( برای مثال تمای با مدفوع و ادرار ) انتقال یابند .گاهی موارد بیماری های قابل انتقال بین خرگوش و انسان در بین کارکنان آزمایشگاه های حیوانی از طریق خرگوش آزمایشگاهی از جمله پاستورلا مولتوسیدا ، تولارمی ، تب کیو ، عفونت های قارچی ، بیماری های روده ای مانند کریپتوسپوریدیوم گزارش شده است .
مهمترین بیماریهای قابل انتقال از خرگوش به انسان عبارتند از سالمونلوز، تولارمی ، هاری ، عفونتهای قارچی پوست و مو، سل و توکسوپلاسموز می باشند که در زیر به تفصیل شرح داده شده اند . برخی از این بیماری ها در خرگوش نشانه های بالینی قابل مشاهده ایجاد نمی کنند بنابر این اگر شما با خرگوش و مواد دفعی آن تماس نزدیک دارید اقدامات پیشگیری از انتقال این عفونت ها را باید انجام دهید .
مایکوباکتریوزیس (Mycobacteriosis) :
مابکوباکتریوم اویوم کمپلکس(Mycobacterium avium complex) عامل اصلی مایکواکتریوزیس در خرگوش های کوتوله (Pygmy Rabbits) و سایر اعضای راسته خرگوش سانان می باشد که در سراسر دنیا در خاک و ترشحات ژرندگان و حیوانات آلوده یافت می شود. این باکتری از طریق هوا و استنشاق عامل در خاک آلوده اساسا به انسان منتقل می شود اما انتقال مستقیم و بلع تصادفی ادرار و مدفوع خرگوش آلوده سایر راه های بالقوه آلودگی می باشد .در افراد آلوده به مابکوباکتریوم اویوم کمپلکس ممکن است لنفادنوپاتی و بیماری ریوی مشابه با سل یا بیماری منتشره شدیدتر توسعه یابد.افراد با کارکرد ایمنی طبیعی بطور کلی به این عفونت مقاوم هستند . اما افراد مبتلا به عفونت پیشرفته HIV یا سایر بیماری های تضعیف کننده سیستم ایمنی حساسیت آنها به عفونت منتشره افزایش می یابد.
گونه های سالمونلا ، اشریشیا کلی ، کلستردیوم دیفیسیل :
این باکتری ها همه با عفونت های روده ای و اسهال در خرگوش همراه هستند و می توانند به طور بالقوه به انسان بدنبال آلودگی غذا و آب به مدفوع خرگوش یا آلودگی دست ها از طریق انتقال به دهان انتقال یابد . انتقال سالمونلا حتی توسط گونه های بسیاری از حیوانات سالم اتفاق افتد و می تواند توسط خرگوش های سالم نیز اتفاق افتد. بنابر این از روی احتیاط باید مراقبت های بهداشتی را هنگام دست زدن به مدفوع خرگوش و بستر آلوده قفس خرگوش انجام داد .عفونت های روده ای یا اسهال در هر نوع خرگوش می تواند بسیار شدید باشد و به توجه ویژه و فوری نیاز داد . کلیفروم های مدفوعی زئونوز از خرگوش در بررسی کیفیت آب نزدیک سیدنی در سال 2005 جدا شده است .
درماتوفیتوز (Dermatophytosis) یا عفونت قارچی (Ringworm):
خرگوش به عفونت قارچی حساس است . عفونت قارچی پوست به وسیله یکی از چندین گونه قارچ های میکروسپوریوم(Microsporum canis , M. gypseum) یا تریکوفیتون(Tricophyton mentagrophytes) ایجاد می شود .عفونت در خرگوش ممکن است غیر مشخص باشد و به انسان از طریق تماس مستقیم با خرگوش آْلوده یا تماس غیر مستقیم با لوازم و مواد آْلوده انتقال یابد . قارچ ها به وسیله تماس با پوست ، خز یا پوسته یا شوره پوست یک حیوان آلوده به ویژه اگر پوست فرد آسیب دیده یا مرطوب باشد ، انتقال می یابد . نشانه های بالینی درمانوفیتوز در خرگوش می تواند دامنه ای از بدون هیچ نشانه تا پینه های بدون مو و پوست قرمز ، خشک و فلس مانند که اغلب خارش دار است، متغییر باشد . در انسان ممکن است نواحی کاملا مشخص پوست قرمز ، برجسته ،خارش دار توسعه یابد که اغلب در مرکز روشن تر و اطراف آن قرمز و پوسته پوسته باشد و بنابر این ظاهری حلقوی دارد .
کریپتوسپوریدیوز (Cryptosporidiosis):
کریپتوسپوریوزیس یک بیماری اسهالی است که به وسیله انگل میکروسکوپی جنس کریپتوسپوریدیوم(Cryptosporidium) ایجاد شود . گونه های بسیاری از کریپتوسپوریدیوم وجود دارد که ممکن است انسان و دامنه وسیعی از حیوانات را آلوده نماید . خرگوش می تواند با گونه های کریپتوسپوریدیوم آلوده شود و بطور بالقوه انسان را آلوده نماید . اما انتقال این عامل بیماری زا از خرگوش به انسان گزارش نشده است. گونه های کریپتوسپوریوم انتشار گسترده جهانی دارند و می توان آنها را در بسیاری از گونه های حیوانی از جمله خرگوش شناسایی کرد .کریپتوسپوریدیوز یک عفونت تک یاخته ای روده ای است که به وسیله تماس و بلع دهانی مدفوعی تصادفی مواد مدفوعی خرگوش آلوده انتقال می یابد و می تواند موجب اسهال در انسان شود . معمولا اسهال خود به خود محدود می شود اما در افراد مبتلا به ضعف سیستم ایمنی بیماری می تواند دوره طولانی داشته باشد . این انگل معمولا موجب عفونت خفیف تا شدید دستگاه معدی روده ای می شود که نشانه آن شامل اسهال ، تب ، کرامپ های شکمی ، تهوع و استفراغ می باشد.نشانه مشخص خرگوش آلوده اسهال است اما برخی از آنها هیچ گونه نشانه بالینی را نشان ندهند . انگل به وسیله پوسته خارجی خود محافظت می شود که اجازه می دهد خارج از بدن برای دوره طولانی زنده بماند و به مواد ضد عفونی کننده حاوی کلر بسیار مقاوم می باشد.
چیلیتیلوزیس ( Cheyletiellosis) :
خرگوش ها ممکن است با جرب های گوش( Ear mites) ، خز( Fur mites) یا حرب های نقب زننده ( Burrowing mites) آلوده شوند. جرب خز ناشی از آلودگی با انگل چیلیتیلا پارازیتووراکس(Cheyletiella parasitivorax) ، متداولترین جرب خرگوش اهلی است و همچنینخرگوش می تواند با تماس مستقیم گربه و سگ را آلوده نماید .انگل چیلیتیلا پارازیتووراکس و سایر گونه های وابسته آن جرب های پوستی بدون نقب زدن خرگوش هستند که می توانند به انسان به وسیله دست زدن یا تماس به حیوان آلوده منتقل شوند .متداولترین انگل پوستی بدون نقب زدن می باشد که در سراسر دنیا وجود دارد و در اساسا خرگوش و همچنین گربه و سگ را آلوده می نمایند .
این انگل خارجی یک زئونوز بالقوه است که بطور موقت در انسان درماتیت یا التهاب پوستی خفیف و خارش دار ایجاد می نماید . انگل زنده لایه کراتین پوست را آلوده می کند اما قادر نیست در داخل پوست نقب بزند .تکامل انگل از تخم تا انگل بالغ برروی بدن خرگوش میزبان انجام می شود . انگل ماده بر روی مو حدود 3 تا 4 میلیمتر بالای پوست تخمگذاری می نماید .چرخه زندگی انگل حدود 5 هفته است . بنظر می رسد که این انگل بدون نشانه بالینی در برخی از خرگوش های سالم وجود دارد .
جرب خز هنگام بهار و آب و هوای ملایم ، فقدان ویتامین C در رژیم غذایی ، ابتلا به بیماری های زمینه و ضعف سیستم ایمنی همراه است . وجود انگل همیشه بسادگی قابل تشخیص نیست . این انگل بیشتر برروی پشت و گردن خرگوش پیدا می شود . عفونت در خرگوش همیشه باعث نشانه بالینی نمی شود اما می تواند موجب ضایعات پوسته ریزی و سبوره یا ریزش مو جزئی با التهاب پوستی خفیف و خارش دار ایجاد می نماید .ریزش مو به شکل V در قسمت پشت خرگوش دیده می شود . در کل می توان گفت که نشانه های بالینی در خرگوش و انسان می تواند شامل ریزش موی خفیف و پوست فلس دار و خارش دار باشد .
درمان اختصاص جرب خز در خرگوش تجویز خوراکی یا زیر جلدی ایورمکتین 3 بار در روز برای 10 تا 14 روز و یا حتی جلدی برای کشتن انگل و برداشت لایه های کراتین و درمان ترشح بیش از چربی پوست می باشد . ضدعفونی محیط با اسید بوریک بسیار مهم است . در مدت درمان خرگوش و ضدعفونی محیط باید خرگوش های آلوده را از سایر خرگوش و سایر بخش های خانه جدا نگه داشت .

هاری(Rabies) :
عفونت ویروسی سیستم عصبی است که تقریبا همیشه بدنبال ظهور نشانه بالینی کشنده است .انتقال آن از طریق بزاق حیوان آلوده در تماس با زخم ناشی از گاز گرفتگی یا خراشیدگی و یا غشاهای مخاطی از جمله چشم ، بینی و دهان اتفاق می افتد . خرگوش معمولا تلف می شود اگر توسط یک حیوان هار گزیده شود اما خرگوش می توان به وسیله خفاش آلوده شود .خرگوش می تواند همچنین بدنبال حمله یک حیوان هار بزرگتر زنده بماند و آلوده شود ، اگر آنها در یک محدوده با هم نگهداری شوند . موارد تایید شده انسان گاز گرفته شده توسط خرگوش هار گزارش نشده است اما پیشگیری پس از تماس در برخی موارد بدنبال تماس غیر گاز گرفتگی با خرگوش هار در امریکا توصیه شده است .
تولارمی (Tularemia) :
تولارمی نوعی بیماری عفونی نادر است که بیشتر جوندگان وحشی و به ویژه خرگوش را مبتلا میکند و به همین دلیل، تب خرگوش هم نامیده میشود.البته این بیماری فقط مخصوص خرگوش نیست و در جوندگانی مثل سنجاب و حیواناتی مانند روباه و گوسفند هم دیده شده است. سگ ، خرگوش ، گربه ، گوزن ، سنجاب ، مار ، گوسفند ، جوندگان وحشی و موش آبی ناقل تولارمی شناخته شدند و بسیاری از گونه های به عفونت آن حساس هستند .
عامل تولارمی عفونت با باکتری کوکو باسیل به نام فرانسیسلا تولارنسیس (Francisella tularensis) ، با نشانه های بالینی متنوع وابسته به حدت باکتری می باشد .راه های انتقال عفونت شامل تنفسی ، گوارشی ، تلقیح و تماس با غشاهای موکوسی و پوست است . در حیوانات وحشی از جمله خرگوش های اهلی و صحرایی و جوندگان بسیار متداول است .

تولارمی می تواند از طریق جوندگان وحشی با گزش کنه و کک به خرگوش انتقال پیدا کند . میزبان مخزن اصلی در امریکای شمالی خرگوش دم پنبه ای امریکایی می باشد . بیشتر موارد عفونت در امریکا بدنبال گزیدگی حشرات از جمله کنه و کک یا دست زدن به خرگوش آلوده اتفاق می افتد .
این باکتری به طور طبیعی انسان را درگیر نمیکند، ولی تماس مستقیم با حیوان آلوده یا مصرف گوشت آلوده و نیز گزش کک، کنه یا مگس آلوده، میتواند موجب انتقال بیماری به انسان شود.اگرچه احتمال سرایت بیماری از طریق تماس با ادرار یا ترشحات حیوان آلوده و حتی استنشاق این باکتری از راه هوا هم وجود دارد، ولی سرایت از انسان به انسان نادر است.
عفونت در انسان و حیوانات ممکن است بدون نشانه یا با نشانه شبه انفلوانزا ، تورم شدید غدد لنفاوی ، اسهال شدید یا ذات الریه ایجاد شود .خود باکتری بسیار عفونی است تنها 10 تا 50 باکتری می تواند یک انسان را آلوده کند . بطور متوسط 3 تا 5 روز پس از ورود باکتری به بدن، بیماری با شروع ناگهانی تب و لرز، تعریق، سردرد، استفراغ، درد عضلانی و بی حالی خود را نشان میدهد. پس از 48 ساعت، علائم مشخصه بیماری ظاهر میشود که شایع ترین آنها، ضایعه زخمی در محل ورود باکتری به بدن (معمولا انگشت دست)، همراه با تورم غدد لنفاوی آن ناحیه است. درگیری چشمی، ریوی و تورم لوزهها و حلق نیز گاهی ممکن است دیده شود. بیماری در انسان می تواند کشنده باشد .
تولارمی در خرگوش های وحشی تربیت شده به عنوان حیوان دست آموز و یا خرگوش های اهلی که در تماس با خرگوش های وحشی می باشند، اتفاق می افتد . گربه پس از خوردن حیوانات وحشی از جمله خرگوش و جوندگان به تولارمی یا تب خرگوش (rabbit fever) مبتلا می شود .
لپتوسپیروز(Leptospirosis):
گونه های لپتوسپرا در بین حیوانات اهلی و وحشی انتشار جهانی دارند . احتمال انتقال آنها به انسان از بیشتر گونه های حیوانی که در آزمایشگاه نگهداری می شوند باید در نظر گرفته شود اما حیوانات تولید کننده از جمله گاو، گوسفند و ... و سگ متداولترین مخازن بیماری هستند .انتقال ارگانیسم به انسان می تواند از طریق خراش های پوستی و غشاهای مخاطی به وسیله تماس با ادرار یا بافت های حیوان آلوده به باکتری اتفاف افتد .تنفس یا بلع باکتری می تواند همچنین بیماری را منتقل نماید .بیماری می تواند از عفونت بدون نشانه تا بیماری شدید با دامنه ای از نانه های شبه انفلوانزا تا نارسایی کبدی و کلیوی ، انسفالیت و درگیری ریوی متغییر باشد .
انسفالیتوزونوز(Encephalitozoonosis):
یک عفونت ناشی از انگل میکروسکوپی از جنس انسفالیتوزون (Encephalitozoon) است .اسفالیتوزونوزیس بندرت در انسان یا یک سیستم ایمنی طبیعی اتفاق می افتد اما کاملا در افراد با سیستم ایمنی ضعیف شده از جمله افراد مبتلا به اچ.ای.وی./ ایدز ، سرطان یا بیماران دریافت کننده عضو پیوندی متداول است . گونه E.cuniculi می توان در بسیاری از حیوانات از جمله جوندگان ، سگ ، گربه ، اسب، خوک و به ویژه خرگوش پیدا کرد . هاگ این انگل بطور مشخص در ادرار خرگوش آلوده وجود دارد و می تواند باعث عفونت گردد آنها بلع شوند . بیشتر خرگوش ها هیچ گونه نشانه بالینی عفونت را ندارند اما انگل می تواند مغز و کلیه های انسان و خرگوش را متاثر نماید . هیچگونه موارد انسانی بطور مستقیم با تماس با خرگوش آلوده ارتباط ندارد اما به علت شدت بیماری ایجاد شده توسط انگل توجه به این بیمای تاکید شده است .
واکنش های حساسیت به خرگوش(Allergic Reactions ):
برخی از افراد به مواد حساسیت زای تولید شده در ادرار و ترشحات و باقی مانده های پوستی و خز خرگوش حساس هستند . گلیکوپروتئین عامل حساسیت زای اصلی در خز خرگوش و اجرای حساسیت زای فرعی در بزاق و ادرار خرگوش به عنوان منابع حساسیت شناسایی شده اند . این مواد می توانند به وسیله جریان هوای اتاق انتقال یابند و یا در اثر تماس مستقیم به پوست ، چشمان ، راه های هوایی بینی و ریه ها وارد شوند و واکنش حساسیت در فرد ایجاد نمایند . در افراد حساس به این مواد نشانه های عطسه ، احتقان بینی ، خارش و آبریزش بینی و قرمزی خارش دار پوست هنگامی که با خرگوش یا مواد دفعی آن از جمله ادرار و پوسته های بدن یا قفس ، بستر قفس و تجهیزات و لوازم آن تماس داشتند ، بروز می کند.
سایر بیماری های قابل انتقال بین انسان و خرگوش :
· خرگوش می تواند با ژیاردیا دئودنالیس (Giardia duodenalis) آلوده شود و بطور بالقوه انسان را آلوده نماید . اما انتقال این عامل بیماری زا از خرگوش به انسان گزارش نشده است.
· خرگوش همچنین می تواند با توکسوپاسما گوندیی (Toxoplasma gondii) و لارو Baylisascaris procyonis( کرم حلقوی راکون ) آلوده شود . اما خرگوش نمی توانند این انگل ها را به انسان انتقال دهند . کرم حلقوی راکون در کودکانی که در پارک بازی کودکان یا زمین های خاکی در نواحی شهری بازی می کنند ، اساسا باعث مننژیت ائوزینوفیلیک و همچنین مهاجرت لارم انگل مشکلات چشمی می شود .
· آلودگی انسان به جرب Sarcoptes scabiei از طریق خرگوش گزارش نشده است. اگرچه احتمال انتقال این انگل از خرگوش به سگ ، گربه و انسان و بروز درماتیت خارش دار موقتی وجود دارد. همچنین آلودگی انسان با جرب گوش خرگوش Psoroptes cuniculi گزارش نشده است . تک یاخته Eimeria در خرگوش نیز مشاهده شده است . همچنین خرگوش حامل سایر انواع انگل های کرمی از جمله کرم قلابدار کبد (Fasciola hepatica)،کرم کدو سگ (Taenia pisiformis,T.serialis) ، کرم های معدی روده ای (Graphidium strigosum و Trichostrongylus retortaeformis) می باشد.
· پاستورلا مولتی سیدا (Pasteurella multocida) ، این باکتری مقیم دهان و یا مجرای تنفسی فوقانی خرگوش بوده و عامل متداول بیماری تنفسی فوقانی ( تو دماغی نفس کشیدن snuffles ) در خرگوش است . این عامل بیماری زا می تواند موجب عفونت تنفسی در انسان شود و از نظر تئوری از یک خرگوش آلوده انتقال پیدا کرده است اما توسعه عفونت انسانی پاستورلوز از خرگوش محتمل تر است شکلی از یک زخم گازگرفتگی یا خراشیدگی آلوده باشد که به طور معمول به شکل التهاب در اطراف محل گازگرفتگی یا خراشیدگی دیده می شود که احتمال می رود منجر به تشکیل آبسه با نشانه های عمومی گردد .
· ویروس میگزوما(Myxoma virus) عامل بیماری میکزوماتوز (Myxomatosis) و کالسی ویروس خرگوش (Rabitt calcivirus) عامل بیماری خون ریزی دهنده خرگوش ویروس های بیو کنترل معرفی شده اند و به تازگی در خرگوش ها در استرالیا بطور بومی مورد توجه قرار گرفته اند .به تازگی سویه بومی خوش خیم کالسی ویروس (RCV-A1) شناسایی شده است .
· ویروس سیندبیس (Sindbis virus) اربوویروس زئونوز عامل تب سیندبیس که باعث تب و درد عضلانی در انسان می شود و ویروس تروبانا من (Trubanaman virus) احتمالا عامل نشانه بالینی پلی ارتریت (Polyarthritic) در انسان در سال 1990 در خرگوش استرالیا شناسایی شده است که در بررسی های بعدی در سال 2005 نشان داد که به ترتیب 8/0 و 4/2 درصد در خرگوش شیوع دارند .
· هرپس ویروس B که در میان میمون های ماکاک ، رزوس و ... یافت می شود ، برای انسان به شدت بیماری زا است و قابل انتقال به خرگوش ها ، خوکچه هندی ، رت ها و موش ها می باشد ، در خرگوش پس از تلقیح ویروس عفونت کشنده ای ایجاد کرده است . ویروس واکسینا دامنه ای میزبانی گسترده ای دارند و برخی از گونه های آن می توانند بیماری شدیدی در خرگوش آزمایشگاهی ایجاد کنند که آبله خرگوشی نامیده می شود.
· سایر بیماری هایی که می تواند از طریق تماس با خرگوش انتشار یابد شامل کمپیلو باکتریوز ، بیوتیپ 2 بروسلا سوئیس ، طاعون و تب Q می باشد.
پیشگیری و کنترل عفونت :
باوجود اینکه خرگوش بطور کلی احتمال خطر پائین بر حسب توانایی بالقوه آنها در انتقال بیماری به انسان ها دارند ، اما آنها همیشه کمی خطرناک هستند . احتمال خطر بیماری در خرگوش و انتقال عوامل بیماری زای قابل انتقال بین خرگوش و انسان می تواند به وسیله مراقبت مناسب ، مدیریت پرورش خوب ، بهداشت فردی و مراقبت های بهداشتی روزمره کاهش داد . خرگوشی که تحت استرس نباشد و از آن به خوبی مراقبت شود کمتر حساس به عفونت می باشد و بنابر این کمتر عفونت را به یک انسان انتقال خواهد داد . براساس نمودار زیر برای بالغین و کودکان بالای 5 سال خطر ابتلا به یک بیماری از طریق خرگوش دست آموز پائین و در حد درجه 1 می باشد.

گروه های در معرض خطر بالا ابتلا به یک بیماری قابل انتقال از یک حیوان دست آموز از جمله خرگوش به انسان شامل افراد مبتلا به نقص ایمنی از جمله بیماران مبتلا به HIV/AIDS ، بیماران پیوندی و سرطانی ، نوزادان و خردسالان کمتر از 5 سال سن و سالمندان می باشد . باین وجود صاحبان حیوانات دست آموز به ویژه اعضای این گروه های در معرض خطر بالا می تواند منافع عاطفی مهمی بدست آورند . با انتخاب یک حیوان دست آموز مناسب و توجه به روش های کنترل عفونت خطر بیماری های قابل انتقال بین حیوان و انسان بطور معنی داری کاهش پیدا خواهد کرد .افراد با خطر بالا نکات مهم زیر را هنگام نگهداری خرگوش باید رعایت نمایند :
· این افراد باید در ارتباط با شستشوی دستان خود پس از دست زدن به خرگوش و یا شستشوی قفس سخت کوش باشند .
o افراد با خطر بالا باید سعی کنند فرد دیگری قفس خرگوش را بطور منظم تمیز نماید . در غیر اینصورت فرد باید دستکش لاستیکی هنگام تمیز کردن قفس بپوشند و خیلی درباره شستشوی دست خود هنگام پایان کار خیلی کوشا باشند .
· خرگوش را از محل آماده سازی غذا و محل صرف غذا توسط افراد باید دور نگهداشت .
· چگونگی گرفتن و نگهداری خرگوش را بطور صحیح (با روشی آرام و نرم) بیاموزند و تنها هنگامی ضروری است برای به حداقل رساندن خطر گازگرفتگی یا خراشیدگی خرگوش خود را گرفته و نگهداری نمایند.
· خرگوش خود را در شرایط بهداشتی خوب از طریق مدیریت پرورش و مراقبت دامپزشکی مناسب نگهداری نمایند .
· افرادی که در اثر تماس با خرگوش بیمار شدند یا عوارض بیماری را نشان دادند باید به نزدیک ترین مرکز بهداشت و درمانی و مراقبت از بیماری های وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و سازمان دامپزشکی کشور مراجعه یا بصورت تلفنی وضعیت خود را اطلاع رسانی نمایند .
· از آنجایی که انتقال بیماری قابل انتقال بین خرگوش و انسان اساسا از راه تماس مستقیم ، تماس غیر مستقیم توسط حشرات ناقل و اشیاء بی جان آلوده یا استنشاق مواد ایروسل آلوده می باشد می توانید خود را از ابتلا به بیشتر این بیماری ها با رعایت روش ها و اصول بهداشت فردی و پایه محافظت نمائید.
· افرادی که با خرگوش در تماس هستند باید تمامی اعضای خانواده خود را درباره خرگوش و بیماری قابل انتقال بین خرگوش و انسان و روش های پیشگیری و کنترل بیماری ها آگاه نمایند .
خرگوش و بهداشت عمومی :
هر چند موارد گزارش شده از انتقال بیماریهای خطرناک بین انسان و حیوان در خرگوش های اهلی و خانگی نادر است با این وجود مهمترین این بیماریها عبارتند از سالمونلوز، تولارمی، هاری، عفونتهای قارچی پوست و مو، سل وتوکسوپلاسموز.جهت جلوگیری از بروز بیماری در خرگوش و کاهش احتمال انتقال بیماری های قابل انتقال به صاحب خرگوش و اطرافیان وی توصیه های زیر باید مورد توجه قرار گیرد.

رعایت بهداشت فردی:
· از تماس نزدیک طولانی با خرگوش از جمله اجازه دادن به خرگوش برای خوابیدن در بستر شما باید جلوگیری کرد . هرکس به ویژه کودکان که خرگوش را در دست خود می گیرند باید چگونگی گرفتن صحیح و ایمن خرگوش را آموخته باشند .
· افرادی که در آزمایشگاه حیوانات و یا پرورشگاه ها با خرگوش در تماس مستقیم هستند باید از وسایل حفاظت فردی از جمله روپوش و دستکش و ... هنگام کار با خرگوش بپوشند یا استفاده نمایند و بلافاصله پس از درآوردن روپوش و دستکش دستان خود را شستشو و ضدعفونی نمایند. لباس کار شما باید آستین بلند باشد تا احتمال خطر آسیب خراشیدگی بازوان شما کاهش یابد .
· اگر سابقه پزشکی حساسیت و آلرژی را دارید یا اگر احتمال انتقال عوامل بیماری زا زئونوز از طریق هوا وجود دارد ، از ماسک های یکبار مصرف یا دستگاه های تنفسی استفاده نمایید .
· اگر در هنگام تماس با خرگوش در اثر خراشیدگی یا گاز گرفتگی آسیب دیدید . سریعا محل بریدگی یا خراشیدگی را با صابون های ضد باکتری شستشو دهید و آن را پانسمان نماید و به درمانگاه و یا پزشک معالج خود مراجعه نمایید .
· اگر با خرگوش تماس نزدیک دارید ، هر وقت بیمار شدید حتی اگر نشانه های بالینی شما مرتبط با بیماری های قابل انتقال از خرگوش نمی باشد حتما پزشک معالج خود را در مورد اینکه با خرگوش تماس داشتید آگاه نمایید .زیرا بسیاری از بیماری های قابل انتقال بین حیوان و انسان نشانه های شبه انفلوانزا دارند .برای تشخیص دقیق پزشک شما نیاز دارد اطلاعات دقیقی از وضعیت شما داشته باشد . افرادی که با خرگوش کار می کنند یا آن را در خانه نگهداری کرده یا پرورش می دهند پزشک خود را باید آگاه نمایند زیرا احتمال انتقال تولارمی( تب خرگوش) از فرد بیمار به افراد دیگر وجود دارد .
بهداشت دست :
· موثرترین روش پیشگیری از بیماری های قابل انتقال بین حیوان و انسان شستشو و ضد عفونی دستان بطور منظم و کامل پس از تماس با حیوان و مواد زائد و وسایل و تجهیزات آنها می باشد .
· نظافت شخصی علی الخصوص شستن دست ها و بازوان بطور کامل با آب روان و صابون و ضدعفونی دست ها با مواد ضدعفونی کننده پایه الکلی و پس از تماس با حیوان ، شستشوی قفص ، تماس با بستر خرگوش ، مدفوع یا ادرار خرگوش از اهمیت زیادی برخوردار است.
· هرگز در محل نگهداری و پرورش خرگوش یا در هنگام کار با خرگوش و قبل از شستشوی دستان خود سیگار نکشید یا نوشیدنی و غذا نخورید و از لوازم آرایش استفاده نکنید.
· افرادی که با خرگوش کار می کنند یا بستر یا اشیاء آلوده به مدفوع ، ادرار و ترشحات تمیز می کنند یا با بافت ها و مایعات بدن حیوان تماس دارند حتما باید از دستکش مناسب استفاده نمایند .
· کودک باید به وسیله افراد بالغ مراقبت شود تا مطمئن شوید بطور مناسب و کامل دستان خود را شستشو و ضدعفونی کرده باشند .
· شما باید از تماس دستان نشسته و یا دستکش های آلوده به صورت ، چشم ها، بینی و دهان خودتان خودداری نمایید .
· اگر شما در هنگام کار با خرگوش آسیب دیدید بریدگی و خراشیدگی را بلافاصله با آب و صابون تمیز و شستشو نمایید و سریعا به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه و آسیب دیدگی خود را گزارش نمایید .
تمیز کردن قفس خرگوش:
· محیط قفس خرگوش باید روزانه از نظر وجود مدفوع و ادرار در بستر بررسی شود .مدفوع باید روزانه یا یک روز در میان حتی اگر خرگوش از ظرف اشغال استفاده می کند ، جمع آوری شود .
· کل محل نگهداری و محیط قفس خرگوش باید بطور کامل و دوره ای شامل برداشت کل بستر و ضد عفونی قفس نظافت و تمیز شود. برخی از خرگوش ها نیاز است قفس آنها بیشتر از سایر خرگوش ها تمیز و شستشو شود .
o همه بستر کهنه باید جمع آوری شود و داخل قفس باید با صابون و آب با استفاده از برس با موی زبر و سفت برای برداشت هر گونه باقی مانده های مدفوع و ادرار که ممکن ایت به سطج چسبیده باشد ، شستشو و تمیز شود .
o هر بار پس شستشو قفس را باید با مواد ضدعفونی کننده خانگی از جمله سفید کننده رقیق شده به نسبت 1 به 9 با آب ضد عفونی کرد . مواد ضد عفونی کننده باید در تماس با کل سطح قفس دست کم برای ده دقیقه قرار گرفته و سپس با جریان آب کاملا شستشو داده شود .اجازه دهید قفس بطور کامل قبل از اینکه با بستر تمیز و تازه پر شود ، خشک شود .
· دستان خود را همیشه پس از تمیز کردن قفس بطور کامل با آب و صابون شستشو دهید . افراد مبتلا به نقص ایمنی از جمله بیماران مبتلا به HIV/AIDS ، بیماران پیوندی و سرطانی باید سعی کنند تا فرد دیگری قفس خرگوش آ«ها را تمیز کند مگر اینکه آنها مجبور باشند .
· ظرف غذا و بطری آب باید همچنین بطور روزانه تمیز شوند و کاملا با آب صابونی داغ بطور هفتگی برای پیشگیری از تکثر باکتری ها در این اشیاء شستشو شوند . هر ماده غذایی تازه ای که توسط خرگوش خورده نمی شود بی درنگ باید از قفس برای جلوگیری از فساد جمع آوری شود .
اصول مراقبت دامپزشکی :
· پس از خرید حیوان ، جهت معاینه و بررسی وضعیت سلامت آن و دریافت راهنمائی های لازم به درمانگاه های دامپزشکی مراجعه شود.
· در صورت مشاهده هرگونه تغییر در ظاهر و یا رفتار حیوان، جهت بررسی علت آن به درمانگاه دامپزشکی مراجعهشود و بر اساسنظر دامپزشک معالج انجام معاینات دورهای مورد توجه قرار گیرد.
· واکسن هاری جز در مواردی که حیوان در معرض هاری قرار دارد و یا در مناطقی که هاری شایع می باشد توصیه نمی شود و برای پیشگیری از بروز سایر بیماریهای متداول در خرگوش نیز تاکنون واکسنی تهیه نشده است .
· هیچگونه واکسن تایید شده ای برای استفاده خرگوش در امریکای شمالی وجود ندارد اگرچه واکسن برای Myxomatosis و بیماری خونریزی دهنده ویروسی (Viral Hemorrhagic Disease) در بخش های از اروپا و استرالیا متداول است .
· باکتری های روده ای خرگوش به بسیاری از آنتی بیوتیک ها خیلی حساس هستند . سوء مصرف آنتی بیوتیک ها در خرگوش می تواند موجب عفونت های روده ای خیلی شدید و اغلب کشنده شود . خرگوش شما تنها داروهای را باید مصرف نماید که توسط دامپزشک توصیه شده باشد .
· خرگوش ها باید در سن 4 تا 6 ماهگی عقیم شوند .این شیوه مراقبت برای خرگوش های کمتر محلی و کمتر پرخاشگر انجام می شود . خرگوش های ماده ای که تا دو سالگی عقیم نشوند خطر بروز سرطان دستگاه تناسلی و بافت های پستان در آنها بسیار افزایش پیدا می کند .
· معاینات دندان باید توسط دامپزشک به عنوان بخشی از معاینات بالینی عمومی انجام شود زیرا معاینه دندان های عقبی خرگوش شما بدون تجهیزات خاص خیلی مشکل است .
· داروهای قابل استفاده در خرگوش عبارتند از آمپی سیلین، کلرامفل، جنتامایسین، پنی سیلین G پروکائین، که همگی تزریق عضلانی هر 12 ساعت و تتراسیکلین خوراکی 50 میلی گرم در کیلوگرم هر 12 ساعت و تزریق عضلانی هر 24 ساعت
· آموکسی سیلین برای خرگوش بسیار سمی است، از این رو دامپزشک هرگز این دارو را برای خرگوش تجویز نمی کند.
آموکسی سیلین و سایر فرم های پنی سیلین باکتری های مفید موجود در روده خرگوش را از بین برده و باعث اختلال در عملکرد ارگان های بدن می شوند.آنتی بیوتیک های دیگر نیز مانند کلرومایستین، تتراسایکلین، انروفلوکساسین هستند که استفاده از آن ها در خرگوش ضرری ندارند.گاهی خرگوش قادر به تحمل یک آنتی بیوتیک نمی باشد( علائمی چون کاهش اشتها و اسهال در خرگوش بروز می کند) بنابراین می توان از یک آنتی بیوتیک جایگزین استفاده کرد.
· در صورت مشاهده هرگونه تغییر در ظاهر و یا رفتار حیوان ، جهت بررسی علت آن به درمانگاه دامپزشکی مراجعه شود و بر اساس نظر دامپزشک معالج انجام معاینات دوره ای مورد توجه قرار گیرد.

دکتر سید شهرام میرزمانی / دامپزشک