کاروانسرای شیخ علی خان زنگنه
این کاروانسرا داخل روستای چاله سیاه(جهاد آباد) در 45 کیلومتری شمال غربی اصفهان واقع گردیده است.
طبق گفته جهانگردان و مورخان از این کاروانسرا بعنوان محلی برای پذیرایی و اقامت مهمان خارجی استفاده میشده.
اوژن اوبن سفیر فرانسه در ایران مقارن با مشروطیت طی سفرش از اصفهان به بغداد در این کاروانسرا اقامت داشته و مطالبی در مورد آن نوشته است.
این کاروانسرای زیبا و مستحکم دارای ابعاد 82*82 متر است سر در ورودی در ضلع جنوبی قرار گرفته و در طرفین آن 12 طاقنما وجود دارد درگاه ورودی از طریق راهرویی با سه دهانه شامل راهروی کوتاه،سرسرا و در انتها ایوان بزرگ جنوبی به حیاط داخلی راه دارد.
در طرفین سرسرا صفه ها و اتاقهایی به همراه دو بالا خانه وجود دارد. این فضاها که همگی به سرسرای ورودی راه دارند.محلهایی بودهاند برای استقرار نگهبان و همچنین مکانهایی برای انجام خدمات مختلف به مسافران از قبیل خواربار فروشی،نانوایی ،آشپزخانه و...
در طرفین سرسرای ورودی نزدیک گوشه های بنا دو حیاط کوچک هشت ضلعی واقع شده که از هر جهت شبیه یکدیگرند جز اینکه حیاط جنوب شرقی به سرسرا راه دارد.
ورود به این حیاطها از طریق ورودی اصطبل های سراسری امکانپذیر است. دورتادور حیاط ها اتاق ها و ایوانهایی وجود دارد.
این دو حیاط کوچک احتمالا مخصوص استفادهء بانوان بوده است.چنین نظری با توجه به اینکه کاروانسرا در مسیر زیارتی قرار داشته و همچنین بنا از زمره کاروانسراهای سلطنتی محسوب میگشته و شاه و درباریانش به همراه زنان حرمسرا در آن اقامت میکرده اند،منطقی به نظر میرسد.
حیاط بزرگ داخلی با چهار گوشهء پخ به سبک چهار ایوانیست و پیرامون آن را اتاقهایی با ایوانی در جلو احاطه کرده است. پشت ایوان بزرگ شمالی که در محور ورودی بنا قرار گرفته،دو تالار واقع شده است.
تالار جلویی فضایی مستطیل شکل است که در سه طرف کمرپوش شده وبه صورت دو طبقه درآمده است.این تالار از طریق سه درگاه به تالار پشتی راه پیدا میکند.ت
الار پشتی مستطیل شکل بوده و یک بخاری بزرگ به همراه طاقچه های متعدد در آن واقع شده است.احتمالا تالار جلویی محل انجام مجالس بزم بوده است و آقایان در پایین و بانوان در بالا نظاره گر مراسم بوده اند.
تالار پشتی محل اقامت پادشاه بوده که در مواقع دیگر سفیران خارجی یا مسافران ثروتمند از آن استفاده میکرده اند.این نظر با توجه به کارکرد سلطنتی بودن کاروانسرا مطرح میشود.
اصطبل های سراسری پشت اتاقهای اضلاع شمالی،غربی و شرقی واقع شده اند.ورودی آنها در چهار گوشهء پخ حیاط قرار دارد.
طرفین این ورودیها دو صفهء عمیق وجود دارد که محلی برای استقرار نگهبانان یا قافله داران بوده است.
در محل تلاقی اصطبلها در گوشهدهای شمال شرقی و شمال غربی دو فضای وسیع هشت ضلعی وجود دارد که با گنبدی پوشیده شده اند.
در چهار جهت آنها چهار اتاق بزرگ قرار دارد که با وجود بخاری و طاقچه های متعدد،محلهای مناسبی برای سکونت بودهاند. انتهای این فضاها اتاق مستطیل شکل بزرگی وجود دارد که در دو طرف آن دو فضای وسیع صفه مانند قرار دارد.
به نظر می رسد این دو فضای هشت ضلعی که میتوان از آنها به عنوان تالارهایی یاد کرد احتمالا محلهایی برای پذیرایی از میهمانان خارجی بودهاند و در اتاقهای اطراف،خدمه و همراهان آنها سکونت داشته اند.
اصطبلهای سراسری مستطیل شکل بوده و طرفین آنها فضاهای صفه مانندی وجود دارد که هر کدام یک بخاری و دو طاقچه دارند.
این مکانها محلهایی برای قراردادن اشیا و کالاهای مسافران بوده اند.همچنین اقامت در آنها به خصوص هنگام فصول سرد و مواقع شلوغی امکانپذیر بوده است.
در این کاروانسرا فضاهای مشخصی به عنوان مستراح ساخته شده که در گوشه های اصطبل های سراسری و حیاطهای کوچک واقع شده اند.
چنین خصوصیتی در کمتر کاروانسرایی دیده می شود.بدین صورت که اغلب از گوشه های تاریک اصطبل ها یا محدودهء خارجی کاروانسرا بدین منظور استفاده میشده و یا اینکه این فضاها داخل برجهای کاروانسرا تعبیه شده و فضای مستقلی بدین منظور ساخته نمیشده است.
آب آشامیدنی کروانسرا از طریق مظهر قناتی که در نزدیکی آن قرار داشته تامین میشده است.
امروزه تزیینات باقیماندهء بنا آجر کاری است.این آجرکاریها قابل مقایسه با آجر کاریهای کاروانسرای مهیار و برخی منازل قدیمی جلفای اصفهان بوده و از مشخصات اواخر دورهء صفویه است.
با توجه به قطعات باقیماندهء کاشی در لچکیهای پیش طاق سردر ورودی به نظر میرسد این قسمت دارای کاشیکاری معقلی بوده است.
کتیبه های بنا در قسمت داخلی سردر ورودی قرار دارد و همگی به خط نستعلیق نوشته شده اند و حاکی از ساخت کاروانسرا به دستور شیخ علیخان زنگنه در زمان شاه سلیمان صفوی در سال 1098 ه.ق است.
طبق کتیبه،اسناد سازندهء بنا استاد طاهر فرزند استاد رضا اصفهانی بوده است.این بنا یکی از بهترین نمونه های کاروانسراهای صفوی است.
تمام وسایل و امکانات رفاهی به حد متناسب و وفور در قسمتهای مختلف به کار رفته است.وجود قسمتهای مختلف با کاربرد خاص نشاندهندهء اوج پیشرفت در طراحی این کاروانسراست.
قسمتهایی همچون حیاط های مخصوص بانوان،تالارهای هشت ضلعی،دو تالار پذیرایی واقع در پشت ایوان شمالی،اتاقهای متعدد برای اقامت نگهبانان و قافله داران،مکان هایی جهت انجام خدماتی از قبیل نانوایی،خوار و بارفروشی،آشپزخانه و...این اجزا با وجود طاقچه ها، رفها و بخاریهای متعدد به همراه هواکشها از حد اکثر امکانات رفاهی برخوردار بوده اند.
چنین امکانات و اجزایی در کمتر کاروانسرایی دیده میشود و ثابت میکند این کاروانسرا جزء کاروانسراهای سلطنتی محسوب میشده که پادشاهان صفوی برای اقامت خود از آنها استفاده میکرده اند و همچنین سخن جهانگردان مبنی بر استفاده از این کاروانسرا به عنوان محلی برای استقبال از سفیران خارجی قبل از ورود به اصفهان را بیش از هر چیز ثابت میکند.
از طرفی جلال و شکوه شاهانه ای که در ساخت اجزایی مختلف بنا دیده میشود،نشاندهندهء اهمیت و کارکردهای خاص کاروانسرا به عنوان مکانی جهت استقبالهای رسمی از پادشاه و نوای خارجی است. ویژگیهای ساختمان و ابعاد عظیم بنا حاصل کار هنرمندان بزرگیست که از حمایت های شایستهء شاهانه برخوردار بودهاند.
کوه ها و بیابان های ایران
عکسها : aligator ( اختصاصی امروزی )
