ماهی کور ایران

گونه منحصر *به *فرد «ماهی کور ایرانی» که تنها زیستگاه آن در لرستان است و به عنوان گونه اندمیک ایران محسوب می*شود، امروز در حالی مورد توجه جهانیان به عنوان میراثی ارزشمند قرار گرفته است که ایجاد کارگاه راهسازی در نزدیکی غار ماهی کور به عنوان تنها اثر طبیعی ملی استان لرستان مدتی است به دغدغه دوستداران محیط*زیست و متولیان این امر تبدیل شده است.
در نزدیکی روستای تنگ هفت شهرستان خرم*آباد لرستان اثری طبیعی و ملی به نام غار ماهی کور قرار دارد که این غار محل زندگی یکی از کمیاب*ترین ماهی*های جهان به نام ماهی کور ایرانی است.ماهی کور اولین «غارماهی» حقیقی جهان است و اولین بار ژئولوژیست دانمارکی در سال ۱۹۳۷ ضمن مسافرتی که به ایران داشت، آن را کشف کرد.
این محقق دانمارکی ۷ نمونه از این ماهی را برای بررسی و کارهای مطالعاتی گردآوری کرد و امروز نمونه*هایی از این گونه در موزه جانورشناسی کپنهاگ قرار دارد.
این ماهی فاقد قدرت بینایی است و در حال حاضر هیچ*گونه آثاری از چشم خارجی در آنها مشاهده نمی*شود.
این ماهی با نام فارسی کور غار از خانواده کپور ماهیان است که حوزه پراکندگی آن فقط در استان لرستان و در محل همین غار است.ماهی کور از لحاظ ذخیره شیلاتی فاقد ارزش اقتصادی است؛ اما به عنوان یکی از نادرترین ذخایر ژنتیکی و همچنین به عنوان ماهیان زینتی خارق*العاده دارای ارزش است. نقش آن در چرخه زیستی و محیط*زیست نیز بسیار حیاتی است و در پایداری سفره*های آب زیرزمینی نقش ارزنده*ای را بازی می*کند.ماهی کور از سال ۱۹۹۰ به عنوان گونه در معرض آسیب در لیست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از گونه*های جانوری قرار گرفته است و از نظر اتحادیه جهانی حفاظت از گونه*های جانوری، حتی بیشتر از یوزپلنگ ایرانی در معرض خطر است. این در حالی است که نگرانی از تخریب غار ماهی*کور و تهدید این ماهی، با استقرار کارگاه راهسازی راه دسترسی به سد بختیاری در ۵۰۰ متری این اثر طبیعی ملی بدون رعایت حریم آن روز به روز بیشتر می*شود.
در فهرست قرمز اتحادیه جهانی
احداث کارگاه راهسازی سد بختیاری در ۳ سال گذشته بیشترین عامل نگرانی تخریب این غار بوده است؛ چرا که تا قبل از استقرار کارگاه راه خاصی به این اثر طبیعی ملی وجود نداشت اما اکنون و با احداث این جاده امکان دسترسی به این غار و تهدید حیات این جانور به وجود آمده است.
علاوه بر احداث کارگاه و دسترسی آسان به غار، نبود حریم و محدوده مشخص، عوامل طبیعی و حضور کمرنگ محیط*بانان نیز می*تواند حیات این گونه*های کمیاب جانوری و آبزی را با خطر انقراض مواجه کند.
یک کارشناس محیط*زیست طبیعی استان لرستان در این مورد می*گوید: همان*گونه که یک اثر باستانی و ملی مانند مجموعه تخت*جمشید برای ما عزیز و ارزشمند است، گونه*های جانوری به ویژه گونه*های در معرض خطر مانند ماهیان کور غار نیز که کاملا بومی و به اصطلاح اندمیک هستند، ارزش و اعتبار فراوانی در دنیای علم دارند، بنابراین تا آنجا که ممکن است باید در حفظ و نگهداری ماهی کور غار لرستان سعی و تلاش شود.
احسان فروزان فر می*افزاید: این ماهی از سال ۱۹۹۰ به عنوان گونه در معرض آسیب در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از گونه*ها قرار گرفت و متخصصان این اتحادیه، ماهی کور را به سبب زندگی در محل غار در معرض خطر دانسته*اند هرچند که با تلاش*های سازمان محیط*زیست لرستان، طرح مقدماتی ثبت زیستگاه ماهیان کور غار ایران به عنوان نخستین اثر طبیعی ـ ملی لرستان، در شورای عالی حفاظت محیط*زیست مطرح و در سال ۸۴ به ثبت رسید.وی با اشاره به تهدید عوامل انسانی می*گوید: علاوه بر دسترسی آسان به غار،*پسماندهای کشاورزی و استفاده از برخی سموم، برداشت*های غیرقانونی به منظور مصارف تزیینی و مطالعاتی و رها نکردن نمونه*ها بعد از انجام آزمایشات از جمله عوامل انسانی موثر در از بین رفتن این گونه جانوری است.
فروزان*فر می*افزاید: با بارش شدید باران، وقوع سیل و بالا آمدن سطح آب غار، احتمال خروج ماهی ازحوضچه دهانه غار و تلف شدن آن وجود دارد. همچنین فرسایشی بودن، بی*ثباتی تشکیلات زمین*شناسی منطقه و وجود سنگریزه*ها در دهانه غار، ممکن است باعث مسدود شدن دهانه غار شود که با اجرای هرچه سریع*تر طرح آبخیزداری می*توان از بروز این حادثه جلوگیری کرد.
نگرانی از عملیات کارگاه راهسازی
مدیرکل محیط*زیست استان لرستان نیز در این رابطه می*گوید: پیمانکاران و دستگاه*های اجرایی که با مجموعه*های دولتی مثل اداره راه کار می*کنند باید همه موازین زیست محیطی را در انجام فعالیت*های خود رعایت و مطابق مجوز اخذ شده از محیط*زیست کار کنند نه این*که در طول پروژه با تغییر مسیر تایید شده توسط محیط*زیست، در راستای تامین منافع خودشان و هزینه کمتر گام بردارند.
محمدحسین بازگیر با تاکید بر ضرورت نظارت دقیق بر عملکرد اجرایی مسوولان پروژه*ها، می*افزاید: در حال حاضر در خصوص جاده دسترسی سد بختیاری، پیمانکار پروژه خوب عمل نکرده و تخریب*هایی را انجام داده است در حالی که می*توانست بدون انجام این تخریب*ها کار را به پیش ببرد.
وی با بیان این*که ما حساسیت ویژه*ای در زمینه احداث جاده دسترسی سد بختیاری داریم، یادآور می*شود: یکی از مشکلاتی که در این پروژه وجود دارد، استقرار کارگاه راهسازی در ۵۰۰ متری غار ماهی کور است،*در حالی که پیش از این، حریم غار محدوده*ای به وسعت ۴ هکتار بود،*ولی با احداث جاده سد بختیاری راه دسترسی به آن آسان شده و این غار در معرض تهدید قرار گرفته است.
بازگیر با بیان این*که برای حفاظت از غار به محدوه*ای به وسعت ۴۰ هکتار نیازمندیم، می*گوید: برای افزایش اراضی به همکاری سازمان*های صنایع و معادن و منابع طبیعی استان نیاز داریم که با اعلام موافقت این دو سازمان و تایید نهایی کشوری، عملیات حفاظتی از این غار آغاز شده است. همچنین پس از ثبت این اثر، اقدامات خوبی برای حفاظت و حراست از این منطقه انجام شده است که از جمله آنها ایجاد پاسگاه دائم به جای پاسگاه موقت برای محافظت بیشتر و استخدام محیط*بانان بیشتر و دریافت اعتبار ۵۰۰ میلیون ریالی برای اجرای طرح*هایی نظیر جلوگیری از فرسایش دهانه*های غار است.وی تاکید می*کند: ما در حال حاضر نگران وضعیت این اثر طبیعی ملی به عنوان تنها اثر ثبت شده لرستان هستیم و پیگیری*ها برای رفع تهدید را ادامه خواهیم داد. در همین راستا و برای حفاظت بیشتر از این غار، امور مدیریت آبخیزداری و طرح فنس*کشی آن بررسی شده که اعتبار آبخیزداری تعیین و اختصاص یافته است، ولی با وجود خریداری فنس*ها و تابلوهای مورد نیاز پس از گذشت چند سال، این طرح همچنان اجرا نشده روی زمین باقی مانده است.
ماهی کور؛ خلقت بی*نظیر خداوند
ماهی کور دارای بدنی فشرده و سری تخت است. ۲ جفت سبیل در گوشه*های دهان دارد. هیچ آثاری از چشم در آن دیده نمی*شود و به همین دلیل فاقد قدرت بینایی است و تنها از طریق سبیل*های حسی اطراف دهان و خط*جانبی موجود بر دو طرف شکم، قادر به درک حسی پیرامون خود است.
بدن این ماهی برهنه و فاقد فلس است به جز این*که ردیفی از فلس*های کوچک در قاعده باله*های پشتی و در برخی نمونه*ها، تعداد اندکی فلس روی پهلوها دارد.
ماهی کور دارای دندان*های بزرگ و مخروطی است و در کل فاقد رنگ است و تنها در برخی نمونه*ها، آثار مایل به صورتی یا قرمز کمرنگ مشاهده می*شود. این ماهی حداکثر ۵۵ میلیمتر بوده و وزن چندانی ندارد. “به نقل از جام جم“
منبع: سایت حیات وحش