چمن ها جز نهاندانگان از رده تک لپه ای ها ، راسته Poales ، تیره Graminae یا Poaceae محسوب می شوند.
مرفولوژی ( ریخت شناسی ) اندام های مختلف چمن به شرح زیر است :
1- ریشه : ریشه چمن بر دو نوع است یکی ریشههای اولیه که از محور رویان منشاء می گیرند . این ریشه ها در اکثر گندم سانان از جملهچمن پس از مدتی از بین رفته و جای خود را به ریشه های ثانویه می دهند . ریشه های ثانویهنا بجا بوده و از نخستین گره ساقه اولیه یا پنجه ها خارج میشود.
2- ساقه : در چمن سه نوع ساقه وجود دارد.
تاج ( طوقه ) Crown : ساقه کوتاهی است که دارای گره و میان گره بوده ودر سطح زمین یا کمی پایین تر قرار دارد . ریشه های نابجا از آن منشاء می گیرند . جوانههای تا بجا ، برگ های جوان و نقطه رشد ( Growing point ) روی آن قرار دارد.
ساقه جانبی : ساقه های جانبی در حقیقت از رشد جوانه های نابجا روی تاج حاصل می شوند .
این ساقه ها بر سه نوع ریزوم ، دستک ( Stolone ) و پنجه ( Tiller ) هستند .
ریزوم : ساقه های جانبی است که در زیر زمین حرکت می کند . طویل شدن ریزوم ادامه رشد میانگره ها می باشد ولی نقطه رشد آن در شروع رشد به سمت بالا حرکت می کند و به محض رسیدن برگ های اولیه پهن پیدا میکند . وقتی به سطح رسید ، تاج تشکیل داده و رشد آن متوقف می شود .
دستک : ساقه جانبی است که در سطح خاک حرکت می کند . ممکن است در محل گره ها ساقه ایجاد کند . انتهای آن نیز ممکن است بالا آمده و گیاه جدید ایجاد گره کند .
پنجه : ساقه ای است که از جوانه های پایینی برگ منشاء گرفته و به گیاهک های ریشه دار تبدیل می شود . رشد آن به صورت عمودی و به سمت بالا می باشد . بنابراین شاخه هایی که ایجاد می شود به گیاه مادری چسبیده اند .
در مرحله ای از نمو برخی چمن ها ، وقتی اعداد معینی برگ تولید شد ، جوانه های محوری در کنار برگ تشکیل می شوند . این جوانه ها نمو یافته و به تدریج توده فشرده از شاخساره ها یا ساقه های کوتاه را تشکیل می دهند . این فرآیند را پنجه زنی ( Tillering ) گویند . پنجه ها از بین غلاف برگ و محور اصلی تشکیل می شوند . گونه ، فیزیولوزی گیاه ( هورمون های گیاهی ، اکسین ها ) و نیز عوامل محیطی در پنجه زنی چمن ها موثرند .
سرعت پنجه زنی در چمن های فصل خنک در بهار و پاییز زیاد و در دوران خشک تابستان گرم ، کندتر است .
در مرحله رشد رویشی ، نقطه ی رشد انتهایی ، میانگره های ساقه و پنجه به صورت فشرده و کوتاه باقی مانده و برگ های تشکیل شده در گره ها به صورت همپوش ، در نزدیک نوک شاخساره در سطح خاک باقی می مانند . به همین دلیل بریدن یا چرای مکرر چمن بدون از دست رفتن توانایی رشد جدید امکان پذیر است .
ساقه ی گلدهنده ( Flowering clum ) : به محض تشکیل رو به بالا رشد می کند و در آنتهای آن گل آذین تشکیل می شود . در مرحله ی رویشی گیاه گیاه دارای یک شاخه ی کوتاه با میانگره های کوتاه بوده ، در محل هر گره یک برگ وجود داشته و از محل گره پایینی تعدادزیادی ریشه تشکیل می شود . پیش از گلدهی ساقه رشد زیادی می کند و در انتهای آن گل ها تشکیل می شود .
3 - برگ : برگ گیاهان چمنی از یک قسمت صاف و پهن فوقانی پهنک و یک قسمت لوله مانند تحتانی به نام غلاف تشکیل شده است . در محل اتصال پهنک به غلاف ، زبانک ( Ligule ) ، یقه ( collar ) و در برخی گونه ها گوشوارک ( Auricle ) وجود دارد . نوار سبز و روشن و باریک در محل اتصال غلاف به پهنک را یقه گویند . در محل یقه یک حالت برجستگی مانند وجود دارد که ممکن است به صورت مویی یا غشایی باشد که به آن زبانک گفته می شود و در شناسایی چمن زیاد به کار می رود . در قسمت جلوی غلاف و در دو طرف یقه زایده ای وجود دارد که به ان گوشوارک گویند . انتهای برگ چمن به اشکال مختلف قایقی شکل ، گرد و نوک تیز دیده می شود . وجود یا عدم گوشوارک ، طول زبانک ، فرم غلاف و نحوه ی قرار داشتن برگ در داخل جوانه از خصوصیاتی است که در شناسایی انواع چمن استفاده می شود .
4 - گل آذین : در چمن ها سه نوع گل آذین خوشه ( Raceme ) ، سنبله ( Spike ) و خوشه مرکب ( Panicle ) وجود دارد . واحد گل آذین در گندم سانان سنبلک (Spikelet ) است .
5 - گل: در گندم سانان هر سنبلک از بیرون توسط پوشه ( Glum ) احاطه شده است . در داخل سنبلک یک یا چندین گلچه قرار دارد . هر گلچه دارای یک تخمدان یا یک تخمک است که در آینده بذر را تشکیل می دهد . در واقع بذر چمن میوه ای است که شامل پوشینه ( Lema ) و پوشینک ( Palea ) است . پوشینه بزرگتر بوده و پوشیمک می تواند در آن جای بگیرد . در قاعده ی تخمدان و سمت پوشینه دو زایده تخم مرغی شکلی به نام لودیکول ( Lodicules ) وجود دارند ، که هنگام گرده افشانی متورم شده و باعث باز شدن گل گردیده و امکان رشد و حرکت پرچم ها را به وجود می آورند . هر گل دارای دو عدد کلاله پر مانند و سه عدد پرچم است .
6 - میوه : میوه از نوع گندمه ( Cariopsis ) است . برخی در انتها دارای سیخک بوده و برخی سیخک ندارند .
به انجمن امروزی خوش آمدید لطفا وارد شوید یا ثبت نام کنید
