زاینده رود ، زنده رود ، رودخانه ای که دیگر زنده نیست

[Morteza.g]

✅رودخانه‌ای که دیگر زنده رود نیست!
☜قسمت اول


«زاینده رود» بزرگ ترین رودخانه فلات مرکزی ایران از زردکوه بختیاری سرچشمه می گیرد و پس از گذر از دره ها‌ و تنگه های زاگرس که در امتداد قلمرو بختیاری است به کشتزارها و شالیزارهای «لنجان» و باغ های «ماربین» می رسد و وارد شهر اصفهان می شود. پس از ترک اصفهان و گذر از مناطق خشک به شهر «ورزنه» می رسد. از این شهر به بعد، ۱۳ کیلومتر پس از پل ورزنه به دو روستای متروک «شاخ میان» و «شاخ کنار» می رسد. در گذشته این دو روستا از بندی سنگی از آب زاینده رود برای سیراب کردن زمین های کشاورزی خود استفاده می کردند. از این بند سنگی ویران شده رودخانه پس از شش کیلومتر به دهانه تالاب «گاوخونی» می رسد. بند سنگی شاخ ‌کنار حدود صد سال پیش توسط مردم ورزنه با سنگ ‌های کوه سیاه و ساروج برای جمع ‌آوری آب و هرز آب ‌های روان احداث و سپس دو «مادی»۱ از کنار زاینده ‌رود به سمت مزارع شاخ میان و شاخ کنار حفر شد.با آبگیری سد زاینده ‌رود در اواخر دهه ۱۳۴۰ و کاهش آب ورودی به تالاب گاوخونی، زمین‌ های شاخ میان و شاخ کنار خشکید.
روزگاری کشاورزی در مزارع اطراف گاو خونی
‌بسیار پر رونق بود و پنبه یکی از اصلی ‌ترین محصولات این مزارع به شمار می‌رفت، اما امروزه بسیاری از روستاهای اطراف باتلاق یا متروکه‌ شده اند یا در بیشتر روستاها کشاورزان به سختی امرار معاش می‌‌کنند.
رودخانه «کارون» نیز مانند زاینده رود از زردکوه بختیاری سرچشمه می‌گیرد. کارون از دامنه‌های جنوبی سرازیر شده و سپس به سمت غرب می‌رود و در نهایت به «اروند رود» می‌ریزد،‌ ولی زاینده رود از دامنه‌های شرقی سرازیر می‌شود و در نهایت به تالاب گاوخونی می‌ریزد. یکی از چشمه‌هایی که سرشاخه‌های هر دو رودخانه را به طور مشترک آب دهی می‌کند «چشمه کوهرنگ» (چشمه عمودی) است. این چشمه از یک تونل طبیعی خارج شده و با چشمه «شیخ علی خان» یکی می‌شود و در نهایت آب کوهرنگ را تشکیل می‌دهد که یکی از سرشاخه‌های مهم رود کارون است.
سلجوقیان در قرن چهارم هجری به منظور افزایش آب زاینده رود این ایده را در سر پروراندند که کانالی به وجود بیاورند تا از آب کوهرنگ بهره گیرند، اما این فکر عملی نشد. پس از آن شاه عباس دوم از یک مهندس فرانسوی به نام «دوشنه» درخواست کرد تا این طرح را عملی کند، اما این مهندس فرانسوی پس از حفاری در کوه و آماده کردن مقدماتی برای تونل مصنوعی به منظور سرریز کردن آب کوهرنگ به سرچشمه‌های زاینده رود، به دلیل مخالفت امرا و بزرگان دولت عباسی از ادامه کار دست کشید و در نهایت این طرح در آن زمان به پایان نرسید تا این که در سال ۱۳۲۷ ادامه حفر تونل کوهرنگ توسط شرکت حفاری کوهرنگ آغاز شد و پس از پنج سال تلاش مداوم به پایان رسید و آماده بهره برداری شد. آب خارج شده از این تونل با بستر رودخانه «چلگرد» که ابتدای زاینده رود است حدود ۶۰ متر اختلاف سطح دارد. به همین دلیل یک آبشار مصنوعی ایجاد شده است.
دریاچه سد زاینده رود با حجم ۱۴۷۰ میلیون مترمکعب و مساحتی حدود ۵۴ کیلومتر مربع در ارتفاع ۲۰۶۳ متری از سطح دریا در شرق رشته کوه‌های غربی زاگرس قرار دارد. سد زاینده رود در مرز استان‌های اصفهان و چهار محال بختیاری در حدود ۱۱۰ کیلومتری شمال غربی شهر اصفهان واقع شده است.جهت شیب عمومی‌از غرب به شرق و از اطراف به سمت دریاچه سد است. عمده ترین سنگ‌های حوضه دریاچه سد را آهک، مارن و گنگلومرای بختیاری تشکیل می‌دهند. نوع خاک‌ها در محدوده سد زاینده رود بیشتر لومی‌ رسی است.
زاینده رود در گذشته به نام‌های «زنده رود» و «زرین رود» شناخته می‌شد؛ با این وجود چند سالی است که استان اصفهان با خشکسالی پیاپی مواجه است. در حال حاضر با توجه به خشکی فصلی زاینده رود ظرفیت آب دهی چاه‌‌های آب شرب به شدت کاهش یافته است و ظرفیت سد زاینده رود که حدود
یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب بود هم اکنون به ۱۶۹ میلیون مترمکعب رسیده است.

ادامه دارد ... ☟☟